Het programma bevat diverse onderdelen. Je kunt aan één of meer onderdelen meedoen. Tijdens de avond zijn er ook mensen van het basisteam Sûnens beschikbaar voor kennismaken en al je vragen.

Programma Grote zaal,  Leeuwarden

Programma Kleine zaal - Deagewoan

Het programma rond het thema Deagewoan start om 20:00 uur en eindigt om 22:00 uur. Bij deelname aan dit thema is dat voor de gehele duur van de avond, dus van 20 uur tot 22 uur.

Programma Bezinningsruimte

Aanmelden

Je kunt je aanmelden voor deze inloop door een e-mail te sturen naar info@frij.frl. Wil je mee-eten? Geef dit dan aan in je e-mail. Maaltijden worden om 18:15 geserveerd. 

Gerelateerde artikelen:

• “Wie de dood ziet, ziet het leven”
• Alternatieve financiering van gezondheid: de werkgroep en het vervolg
• Onderzoek holistisch zorgmodel

Ongemakkelijkheid

Via reclames krijgen we te horen hoe we zo lang mogelijk kunnen leven en jong kunnen blijven. Als het zich aandient, dan blijkt de confrontatie met onze vergankelijkheid en het omgaan met rouw en verdriet, van jezelf of van de medemens, lastiger dan gedacht. Ook iets regelen of met naasten bespreken blijkt ingewikkeld te zijn. Liever gaan we over tot de orde van de dag, terwijl juist erbij stilstaan heel waardevol kan zijn.

Ondanks dat meningen en visies over het hiernamaals verschillen bij alle mensen, sluimeren er juist veel verschillende vragen over de dood en alles daaromheen. Wat is er na de dood? Ben je bang voor de dood? Wat is de reden? Wat gebeurt er als jij (of een dierbare) terminaal ziek wordt? Sta je wel eens stil bij hoe je zou willen sterven en de tijd daarna? Heb je dit besproken met je dierbaren? Heb je dingen geregeld of laat je dat aan de achterblijvers over en zo ja, wat is jouw achterliggende reden hiervan? 

De dood weer deagewoan

Wij willen dit gevoelige onderwerp weer introduceren in het dagelijkse leven en het  ‘deagewoan’ maken door het ‒ net als in vele andere culturen ‒ met elkaar te hebben over vergankelijkheid en onszelf voorbereiden op onze eigen dood. Op deze manier krijgen we een breed zicht op wat voor ons belangrijk is in het leven. We willen een uiterst gevoelig onderwerp lichter maken, alleen al door er opener in te worden, juist als dit misschien nog niet aan de orde is. Door de bespreekbaarheid voelen we ook meer verbondenheid, wat een belangrijke pijler is in een mienskip.

Ieder mens en ieder leven is uniek en daarmee ook iedere dood. Graag willen wij op deze avond met jullie in gesprek hierover. Wat leeft er in jou over dit onderwerp? Op een speelse manier willen we wat items aandragen en hopen zo in kaart te brengen waar binnen Frij Fryslân op dit moment behoefte aan is.

We hebben een mooi intro, een spel en workshops in petto, die in een veilige setting in groepjes begeleid zullen worden. De onderwerpen zijn: angst voor de dood, palliatieve zorg en sterven, leven na de dood, regelzaken voor en na overlijden, rouw en: hoe zie jij de dood? Plenair willen we de avond samenvatten zodat wij met de input ervan verder kunnen bouwen aan de fundering van deze specifieke tak van zorg, die onderdeel is van de mienskip Sûnens.

Het Frysk Enerzjybedriuw is er voor iedereen die op een bewuste manier met energie omgaat en het belangrijk vindt dat de energievoorziening zoveel mogelijk lokaal en autonoom wordt georganiseerd. Wil je inspraak hebben bij (lokale) energieopwekking en het gebruik ervan? Wil je graag dat opbrengsten uit energieverkoop terugvloeien in de lokale mienskip? Dan is onze coöperatie iets voor jou.

De uitgangspunten van de FEB zijn: 

• Energie is een basisbehoefte 
• Transparantie en eerlijkheid in prijs en proces 
• Gemeenschappelijke eigendom en democratische zeggenschap 
• Geen winstoogmerk maar oog voor continuïteit 
• Leefbaarheid: geen horizonvervuiling of andere overlast door energieopwekking
• Duurzaamheid: energie duurzaam gebruiken

Zeggenschap in eigen hand

Wij, de leden van Koöperaasje Frysk Enerzjybedriuw, willen de zeggenschap over de energie- en geldstromen van de productiemiddelen van energie door de leden van onze energiegemeenschap borgen.

Verder willen we de samenwerking tussen energiegemeenschappen bevorderen en de collectieve kracht van deze energiegemeenschappen versterken. Zo maken we een rechtvaardige en democratische energiemarkt mogelijk.

Daarnaast hebben wij als doel het vergroten van de duurzaamheid in zijn algemeenheid. Daarmee kunnen we de energiekosten zo laag mogelijk houden en de leefbaarheid van de omgeving bevorderen.

Energiebalans

Als energiecoöperatie gaan we de beschikbare energie die door eigen opwek beschikbaar is verdelen over de leden. Wanneer er een tekort is aan eigen energie zullen we dat extern inkopen. Wanneer we als energiecoöperatie zelf energie leveren aan de leden, zijn we ook zelf verantwoordelijk voor de energiebalans binnen de coöperatie. Dit betekent dat de hoeveelheid gebruikte energie gelijk moet zijn aan de hoeveelheid opgewekte energie.

Wanneer we als energiecoöperatie de kostprijs voor energie zo laag mogelijk willen houden, moeten we er als actieve leden zoveel mogelijk voor zorgen dat we zelf op deze balans kunnen sturen. Dit kan betekenen dat we soms het energiegebruik moeten afstemmen op de hoeveelheid beschikbare opgewekte energie op een dag. Hoe meer leden er zijn, hoe beter we deze balans zelf kunnen sturen.

Een voorbeeld van dat zelf sturen is het investeren in een gezamenlijke batterij die de coöperatie dan in eigendom heeft. Dan kunnen we wanneer er minder zon is op een bepaalde dag of er toch meer energie wordt gebruikt dan van tevoren is ingeschat, dit vanuit eigen capaciteit aanvullen. Kortom: hoe beter we als coöperatie in staat zijn om de balans te vinden, des te meer grip we kunnen krijgen op de feitelijke kostprijs van de energie.

Dit zal een gezamenlijke reis in de tijd zijn, waarbij in het begin de kostprijs iets hoger kan zijn dan de huidige gemiddelde prijs. Door te groeien en te leren zullen we in staat zijn om de kostprijs van energie eerlijk en structureel lager te maken.

Ga je mee op deze energieke reis?

Koöperaasje Frysk Enerzjybedriuw

De uitdrukking “tijd is geld” is in de 18e eeuw ontstaan en betekende toen: probeer je werk zo snel mogelijk af te krijgen, want dan verdien je meer geld. Meer in het algemeen wordt tegenwoordig tijd uitgedrukt in geld. Net als we tijd lineair afmeten, zijn we gewend dat we per uur een bepaalde hoeveelheid geld krijgen voor werk dat we leveren. Over de negatieve effecten van die gelijkschakeling gaat dit artikel. 

In de eerste plaats maakt het uurloon ons bij uitstek tot “loonslaaf”. Wie niet financieel vrij is, moet werken voor zijn geld en moet zijn levensenergie, uitgedrukt in eenheden van tijd, omzetten in geld ‒ loon. De effecten zijn bijna allemaal negatief. Het doodt onze creativiteit. Als de uren gaan tellen, dan gaan mensen die een vast loon hebben (zoals bijvoorbeeld ambtenaren) hun uren zitten vullen. Ze krijgen immers per uur betaald en in de categorie “bullshit job” maakt het eigenlijk niet meer uit wat je doet: je vult je tijd. Andersom hebben ZZP-ers die met een uurtarief werken vaak de neiging om voor een project dat ze aannemen minder uren te offreren dan ze eigenlijk moeten maken om de klus te klaren uit angst zichzelf uit de markt te prijzen. 

Een ander effect van werken voor een uurloon is dat degene die het werk levert niets krijgt van de meerwaarde die gegenereerd wordt. Stel dat een computerprogrammeur iets slims in elkaar knutselt waardoor het bedrijf waarvoor hij/zij werkt een enorme efficiëntieslag kan maken. De winst daarvan gaat naar het bedrijf, en komt niet terecht bij de programmeur. 

Sinds wanneer is tijd geld?

Wanneer zijn we als mensen begonnen met tijd in geld om te zetten? Wanneer is het uurloon ontstaan? Het verschijnsel arbeidsloon bestaat al heel lang: mensen leveren een bepaalde inspanning en krijgen daar geld voor in ruil. Dat is ook de etymologie van het woord loon: het betekent oorspronkelijk ‘vergoeding’. 

Vanaf de achttiende eeuw, toen de Industriële Revolutie plaatsvond en het wereldbeeld meer en meer gemechaniseerd raakte, werd tijd een lineair concept, in plaats van het cyclische dat het daarvoor was (met seizoenen die komen en gingen). Tijd werd hierdoor net zo kwantificeerbaar als geld, en tijd en geld werden in elkaar uitgedrukt. Tijd kon worden besteed, gespaard en verdiend. 

Tijd is onschatbaar

Op de keper beschouwd gaat er van alles mis als we tijd in geld uitdrukken. Ten eerste is tijd binnen een mensenleven een veel beperktere hulpbron dan geld. Ook al kunnen we onze levensjaren rekken door gezond te leven, een mensenleven is eindig. Geld is dat niet. Er is oneindig veel geld voorhanden (zoals de zaken er nu voorstaan). Waarom zouden we onze kostbare tijd omzetten in geld? Het is een effectieve manier om onze levensenergie te laten weglekken. 

Ten tweede is tijd net zo waardeloos als het onschatbaar is, namelijk het is eigenlijk niet in geld uit te drukken omdat tijd ongrijpbaar is en niet zo lineair als de klok ons doet geloven. Als iemand in de flowtoestand is, kan hij/zij een taak tien keer zo snel en zo goed volbrengen als wanneer hij in een gewone bewustzijnstoestand is. Tijd kan voorbijvliegen of voorbijkruipen. Tijd is geen lineaire eenheid, al lijkt het wel zo te zijn. 

Kortom: door tijd in geld uit te drukken doen we onszelf als mensen op ontelbare wijzen te kort. Wij zijn oneindig veel meer waard dan dat. 

Er worden momenteel voorbereidingen gepleegd door veel mensen voor het nieuwe tuin- en groeiseizoen. Mensen doen dat thuis als ze ruimte en mogelijkheden voor een eigen moestuin hebben, maar ook binnen groter verband in Frij Fryslân. Het bewerken van eigen grond voor voedsel is belangrijk. 

In oktober vond een thema-avond rond Landbouw & Voedsel plaats. De avond werd goed bezocht en het was duidelijk dat diverse bezoekers al actief waren in bijvoorbeeld hun eigen tuin. Ook was duidelijk dat er veel kennis aanwezig was en dat mensen graag wilden uitwisselen. Op 29 januari geven we hier een vervolg aan door weer bij elkaar te komen, informatie uit te wisselen en moestuinen op te starten. Ook vindt er verder o.a. een vragenuurtje plaats met Siemen Banga, die al je vragen over piramides kan beantwoorden.

Wil je helpen?

Heb jij ook informatie en wil je als ‘vraagbaak’ voor een bepaald onderwerp aanwezig zijn op deze avond? Neem dan contact met ons op via e-mail om te overleggen.

Plenair programma 17:00 - 22:30,  Leeuwarden

Naast de activiteiten binnen het thema Landbouw & Voedsel vinden andere doorgaande activiteiten plaats op de avond, waaronder Aiki training, de introductietraining voor leden, bijeenkomst BewustGezondZijn en Mantra zingen. De meeste van deze activiteiten zijn voor leden. Informeer naar de mogelijkheden als je wilt aansluiten. 

Aanmelden

Je kunt je aanmelden voor deze inloop door een e-mail te sturen naar info@frij.frl. Wil je mee-eten? Geef dit dan aan in je e-mail. Maaltijden worden om 18:30 geserveerd. 

De werkgroep, die van april tot en met augustus 2023 tweewekelijks samenkwam, was een doorstart van een eerdere werkgroep met dezelfde naam. Van deze werkgroep zijn de bevindingen vastgelegd in dit artikel:

https://frij.frl/nl/artikel/naar-een-alternatieve-financiering-van-gezondheid

De inzichten uit dat artikel vormden het vertrekpunt van de nieuwe werkgroep. Er zijn in de paar maanden dat de werkgroep samenkwam diepgaande en soms moeilijke discussies gevoerd. Het was duidelijk dat iedereen zeer betrokken was, en dat het huidige systeem van financiering van gezondheid een aantal fundamentele tekortkomingen vertoont. Maar hoe moet het dan wel? Het vergde van de werkgroep veel inspanning om naar boven te halen wat de problemen waren en hoe wij die als kleine mienskip zouden kunnen adresseren. Het is zo’n groot probleem en de gezondheidszorg en het verzekeringwezen zijn zulke grote machinerieën, wat kun je daar als kleine gemeenschap tegenover zetten zonder jezelf te vertillen? 

Uitgangspunten

Al vrij snel lukte het een aantal uitgangspunten te formuleren. Gezondheidszorg, of beter: gezondheid moet voor iedereen beschikbaar zijn. Verder wilden we het thema gezondheid benaderen vanuit vertrouwen in plaats van angst. Ziekteverzekeringen zijn gebaseerd op het idee dat iemand ziek kan worden, en daarvoor verzekerd moet worden ‒ angst dus. Uit minstens twee van onze kernwaarden ‒ integer en autonoom ‒ volgt dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun gezondheid en die verantwoordelijkheid ook moeten nemen. Die houding verandert al veel in mensen ten opzichte van het bestaande systeem, waar mensen in de rol van slachtoffer en patiënt worden gedrukt. 

We kwamen tot het inzicht dat als we inzetten op holistische gezondheidszorg, we daarmee naar schatting 80% van de klachten of hulpvragen zouden kunnen ondervangen. Die holistische gezondheidszorg is bovendien veel beter te regelen (want geen ingewikkelde regelgeving), bereikbaar en schaalbaar voor een organisatie als onze coöperatie. Een bijkomend voordeel is ook dat je hiermee de stap kunt zetten naar preventieve zorg: zorgen dat mensen gezond zijn en blijven in plaats van repareren als ze ziek zijn. 

Visie op gezondheid 

Het nadenken over gezondheid en de financiering ervan in deze werkgroep leidde zo ook tot een visie en missie op gezondheid, die daarna afgestemd werd met het basisteam van de mienskip gezondheid. Het basisteam schaarde zich achter deze visie en misse, en deze werden vervolgens gepubliceerd op de themapagina Gezondheid op de website van Frij Fryslân: 

Gezondheid is de veerkracht van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan. In Frij Fryslân neemt eenieder zelf de verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid. Gezond zijn stelt ons in staat vanuit autonomie, eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid in balans (gezond, vitaal en gelukkig) lang te leven op fysiek, mentaal, energetisch, emotioneel en spiritueel gebied. Gezond zijn stelt ons ook in staat ons op integere en autonome wijze te verbinden met onze medemens. In Frij Fryslân vertrouwen we op het zelfhelende vermogen van de mens. https://frij.frl/nl/thema/gezondheid

Strategie

Toen de uitgangspunten en de missie en visie geformuleerd waren, volgden daaruit een strategie en stappenplan. De vraag die zich nu aandiende was: hoe kunnen we binnen Frij Fryslân holistische gezondheidszorg en voorlichting op dit gebied mobiliseren en inzetten, zodat die voor iedereen binnen de coöperatie beschikbaar is? De strategie zag er zo uit:

1. De focus ligt primair op de holistische gezondheid en zorg, omdat we hiermee naar schatting 80% van alle gezondheidsklachten kunnen ondervangen. Tevens kunnen we hiermee ook de stap maken naar preventieve zorg. Door deze focus blijven we ook weg bij ingewikkelde regelgeving van het reguliere zorgsysteem, waardoor we snel kunnen bouwen.
2. We zetten in op het beschikbaar maken van informatie en educatie.

De succesfactoren hierbij zijn:

• Zuivere intentie.
• Verschuiving naar eigen verantwoordelijkheid en focus op gezonde leefstijlkeuzes.
• Een slim en makkelijk uitwisselingssysteem.
• Mensen kennen elkaar en helpen elkaar.

Wurdearring

Nu is er binnen Frij Fryslân ook de jildgroep ‒ tegenwoordig de weardegroep ‒ actief, die al langer had zitten nadenken over waarde en uitwisseling. Deze groep was gekomen tot een aanpak om bedrijven te laten aansluiten bij de coöperatie en deze dan te vragen een donatie aan de coöperatie te doen die in eerste instantie vrijelijk kon worden afgenomen door de (aspirant)leden van de coöperatie. Dit was bedoeld als een experimentele, opstartende fase voor een intern uitwisselingssysteem, genaamd Wurdearring. Om bedrijven te benaderen was ook een aparte bedrijvengroep opgericht. 

Op dit initiatief kon de werkgroep Alternatieve Financiering naadloos aansluiten. Sterker nog, gezondheid werd in de afgelopen maanden al snel een speerpunt in deze experimentele fase van Wurdearring. 

Stappenplan

Nu kon de werkgroep Alternatieve Financiering dus komen tot een stappenplan: 

• We beginnen klein.
• We gaan actief op zoek naar holistische sûnensprofessionals (sûnensprofessionals) die we vragen aan te sluiten bij de coöperatie Frij Fryslân.
• We vragen deze sûnensprofessionals als aspirant-lid van Frij Fryslân een “waarde” in te leggen, denk aan een consult per week of per maand, beschikbaar voor iemand in de mienskip.
• De bedrijven/zorgondernemers profiteren mee op diverse wijzen.
• Het experiment van donaties door sûnensprofessionals duurt van december 2023 tot juni 2024.

Er werden veel sûnensprofessionals benaderd, en op de inloopmaandagen van 10 juli, 16 oktober en 11 december 2023 werden er bijeenkomsten gehouden voor sûnensprofessionals die interesse hadden om mee te doen aan het experiment en zich aan te sluiten. 

De werkgroep Alternatieve Financiering kon nu (in elk geval voorlopig) ontbonden worden: het werk werd in de nieuwe fase opgepakt door het basisteam Gezondheid en een nieuwe werkgroep: Sûnens Foar Elkenien. Deze werkgroep begeleidt dit proces: zij onderhouden de contacten met de sûnensprofessionals en zorgen in samenwerking met het facilitaire team dat het aanbod wordt verspreid binnen de gemeenschap. 

Op 27 november en 12 december 2023 vonden er startersbijeenkomsten plaats voor de aangesloten sûnensprofessionals: dat zijn er nu, december 2023, ongeveer 15 (en er komen nu snel meer bij). Ook is nu via het interne telegramkanaal / platform van Frij Fryslân het aanbod op dit moment van consulten e.d. in de gemeenschap gepubliceerd. De eerste consulten zijn ook al afgenomen. Het experiment is nu echt begonnen!

Een volgende fase in 2024

In een later stadium wordt het uitwisselingssysteem Wurdearring geïntroduceerd. Hierbij kunnen mensen door hun inspanning binnen Frij Fryslân digitale Frilings (eenheden) verwerven, die zij dan kunnen besteden bij aangesloten bedrijven. Op deze manier krijgen de sûnensprofessionals Frilings in ruil voor hun consulten. Om deze fase te verwezenlijken moet er nog heel veel nagedacht en ontwikkeld worden. 

Ben je (aspirant)lid van de coöperatie? Dan zul je de komende maanden diverse zaken over dit onderwerp voorbij zien komen in de interne communicatiekanalen. Je kunt op verschillende manieren meedenken en meedoen. 

Het programma bevat diverse onderdelen. Je kunt aan één of meer onderdelen meedoen. Tijdens de avond zijn er ook mensen van het basisteam Sûnens beschikbaar voor kennismaken en al je vragen.

Plenair programma 16:30 - 22:30,  Leeuwarden

Verdere programma-onderdelen

Aanmelden

Je kunt je aanmelden voor deze inloop door een e-mail te sturen naar info@frij.frl. Wil je mee-eten? Geef dit dan aan in je e-mail. Maaltijden worden om 18:30 geserveerd. Wil je je aanmelden voor de reanimatieworkshop? Vul dan ook dit formulier in.

Gerelateerde artikelen:

• Alternatieve financiering van gezondheid: de werkgroep en het vervolg
• Onderzoek holistisch zorgmodel
• Uitnodiging bijeenkomst voor zorgprofessionals

Holistisch zorgmodel

In die nieuwe samenleving zien we een holistisch zorgmodel ontstaan, waarin we de verschuiving maken naar eigen verantwoordelijkheid en focus op gezonde leefstijlkeuzes. Ondersteund vanuit een team van zorgprofessionals en vakexperts.

Binnen de nieuwe samenleving kennen we elkaar, zijn we er voor elkaar en helpen we elkaar.

Project en team

We beginnen klein op basis van donaties van aangesloten zorgprofessionals in de vorm van consulten, sessies, etc. voor (aspirant-)leden. Na het experiment, dat eindigt op 1 juni 2024, zal er een volgende fase aanbreken waarbij er meer aangeboden gaat worden vanuit de zorgprofessionals. In de tussentijd ontwikkelen, leren en groeien we samen en gaan we met elkaar en met nieuwe zorgprofessionals verbinden.

Het projectteam Sûnens Foar Elkenien begeleidt het experiment en blijft in contact met de sûnens zorgprofessionals. Zijn er vragen of opmerkingen over het experiment, stuur dan een e-mail naar gezondheidssessies@frij.frl.

Deze beweging kunnen we alleen maar samen in gang zetten en uitbouwen, want we zijn zelf onderdeel van de oplossing.

"When everything is subject to money, then the scarcity of money makes everything scarce, including the basis of human life and happiness." 
-- Charles Eisenstein

De groep liep al snel tegen vragen aan als ‘wat is eigenlijk de definitie van geld’ en ‘wat is waarde’ en ‘hoe wordt waarde gecreëerd’. Maar ook ‘hebben we geld eigenlijk wel nodig’ en ‘wat bieden de bekende beschikbare alternatieven of methodes eigenlijk en wat betekent dat voor Frij Fryslân?’ Diverse concepten werden besproken en nader onderzocht, waaronder ook  welzijn, natuurwetten, schuld, asset based geld,  fractioneel bankieren, groei, bezit en rendement, virtuele en reële economie. 

Een bijkomende factor was het verschil tussen uitwisseling binnen de coöperatie en daarbuiten. De werkgroep zag al snel enerzijds de voordelen van binnen een besloten gemeenschap zelf kunnen bepalen wat waarde heeft. Anderzijds moet er nog steeds met de buitenwereld worden gehandeld. Daarmee blijven op dit moment Fiatsystemen als de Euro en Dollar noodzakelijk.

Wat is geld

De definitie van geld is niet zo eenvoudig als je op het eerste gezicht wellicht zou denken. En eigenlijk is dat gek, want het is iets waar we tegenwoordig in ieder aspect van ons leven mee te maken hebben.

Iedereen die zich een beetje in geld verdiept loopt al snel tegen een aantal verschillende functies aan die geld vervult, waaronder die van ruilmiddel, vergelijkingseenheid, oppotmiddel en investeringsmiddel.

Maar dat beantwoordt nog steeds niet de fundamentele vraag wat geld nu eigenlijk is. De econoom Ludwig von Mises (1881–1973), definieerde geld zo: “geld is het meest aanvaarde ruilmiddel in een gemeenschap”. Deze definitie laat duidelijk zien dat geld, net als waarde, iets is dat door mensen wordt gecreëerd. Het bestaat niet buiten ons. 

Geld bezit dus in feite een grote fluïditeit, zowel van zijn wezen als van zijn toepassingen. Al met al biedt dit genoeg ruimte voor experimenten met geld en onderzoeken wat wij toe willen passen. Daarom heeft de geldgroep de al bestaande alternatieve geld- en uitwisselingssystemen verkend.

Een verkenning van alternatieve geld- en uitwisselingssystemen

Wörgl
Begin jaren dertig van de vorige eeuw - de crisisjaren - startte burgemeester Michael Unterguggenberger van het Oostenrijkse dorp Wörgl een experiment met lokaal geld. Het idee was dat geld niet of nauwelijks nog een oppotmiddel moest zijn, maar een ruilmiddel. Geld moest dus in omloop blijven en zo snel mogelijk circuleren. Om dit te stimuleren bedacht Unterguggenberger een slim plan. Hij stalde de Schillingen die de gemeente bezat op de bank en gaf in plaats daarvan bonnen uit, Freigeld  genaamd. De bonnen konden indien gewenst bij de plaatselijke bank weer ingewisseld worden tegen Schillingen, maar met een verlies van 5% van de waarde. Bovendien  verminderde het Freigeld telkens een beetje in waarde, volgens een vast patroon. Op de bonnen moest elke eerste dag van een nieuwe maand namelijk een zegeltje geplakt worden, dat bij de plaatselijke Raiffeisenbank gekocht moest worden voor 1% van de waarde van de bon. Zo werden mensen gestimuleerd om het Freigeld zo snel mogelijk uit te geven. 

Dit experiment bleek een succes. De werkloosheid daalde en de koopkracht steeg. Dit was zo opmerkelijk dat de internationale pers erover begon te schrijven. Men sprak van  “Het wonder van Wörgl”. Jan van Arkel wijst er in zijn boek De koop lokaal booster op dat een belangrijke succesfactor het gemeenschapsgevoel van de mensen in Wörgl was. Men wilde het initiatief gezamenlijk laten slagen.

Toen zo’n 200 gemeenten het plan wilden overnemen, werd de Centrale Bank van Oostenrijk nerveus. Ze waren bang hun monopolie op het drukken van geld te verliezen. Het initiatief werd onwettig verklaard en het werd verboden het op andere plekken op te starten. Op 15 september 1933 stopte daardoor het Freigeld. Vreemd genoeg startte een jaar later- in 1934 -  in Zwitserland een vergelijkbaar experiment, de WIR. De WIR bestaat nog steeds, is succesvol en tegenwoordig digitaal.

Als we de kenmerken van het Freigeld van Wörgl op een rijtje zetten, herkennen we veel dat in latere alternatieve munten opnieuw is toegepast. Ten eerste werd de reguliere munt geparkeerd. In het geval van Wörgl letterlijk: voor elke bon Freigeld lag een Schilling in de lokale bank klaar. Verder werd het omwisselen naar de reguliere munt ontmoedigd door er 5% minder voor terug te geven, terwijl het Freigeld in circulatie gewoon 1 Schilling waard was. Ten derde werd het circuleren gestimuleerd door het Freigeld telkens een beetje minder waard te laten worden door de zegels die er elke maand op geplakt moesten worden.

Berkshares, Bristol Pound, Eusko en Sardex
Sinds de vroege jaren 2000 zijn er in diverse plekken in de VS en Europa nieuwe varianten van lokaal geld ontstaan. Bekend en succesvol zijn de Berkshares in Berkshire county (VS, 2006), de Bristol Pound in Bristol (VK, 2012), de Eusko in Frans Baskenland (2013) en de Sardex in Sardinië (2009). Veel van deze complementaire valuta zijn ontstaan na de financiële crisis van 2009.

Meestal kan de lokale munt voor 95% van de prijs worden ingekocht, en soms ook weer daarvoor verkocht. De overstap naar een digitale variant is soms lastig. De Bristol Pound die alleen als cash bestond  is vanwege de toename van pinbetalingen per september 2021 gestopt.

Complementair geld in Nederland
In Nederland zijn op dit moment diverse regionale of lokale valuta actief, zoals het Arnhems Hert, de Brabantse Parel, de Dam (Rotterdam), de Fryske Euro, het Heerlens Heitje, de Zeister Knoop en de Westlandse Watermunt. Veel van de Nederlandse lokale of complementaire munten zijn gebaseerd op het gedachtegoed van de Social Trade Organisation of STRO, opgericht door Henk van Arkel. STRO heeft de software Cyclos gebouwd, waar veel van deze complementaire munten op draaien. 

De meeste complementaire munten bestaan dan ook alleen digitaal, met uitzondering van de Watermunt, die juist als papiergeld is begonnen en de Florijn.

Florijn
De Florijn heeft dezelfde verbondenheid met de euro als de meeste complementaire valuta. Maar de Florijn is een munt voor heel Nederland. Eén doel van dit initiatief is duidelijk niet enkel een complementaire munt te zijn, maar ook een back-up voor als de euro ‘valt’. 

Een andere doelstelling van de Florijn is om bedrijven renteloos krediet te bieden en op die manier de behoefte van bedrijven aan geld te bevredigen en daarmee de economie te helpen.  De gedachte achter het renteloos krediet van de Florijn is dat rente een schuld creëert die nooit kan worden terugbetaald. Omdat alle fiatgeld wordt gecreëerd als lening, kan er derhalve nooit voldoende geld zijn om alle schulden af te betalen.

URA
De URA is een Nederlands initiatief met de ambitie een wereldwijde munt en bank te worden. Gefaseerd wil de URA los komen van de euro, om uit te komen bij de basis: een uur arbeid. Het fundament voor dit waarderingssysteem heeft men vastgelegd in 12 artikelen in De Verklaring van Vrede.  Het begint bij het inwisselen van euro’s. Alle ingelegde euro’s worden geïnvesteerd in grondstoffen, ondernemingen, biologische voedingsmiddelen, natuurkracht, vastgoed, zuiver water en mensen. Rente is uit den boze in dit systeem.  Eerder dit jaar zijn de Florijn en de URA een samenwerking aangegaan. 

LETS
Een ander initiatief dat gebaseerd is op de uren die mensen in de economie stoppen heet LETS (Local Exchange Trading Systems). Het gaat hier om lokale ruilkringen met ongeveer 50-150 deelnemers die goederen en diensten met elkaar uitwisselen en dat bijhouden in de vorm van kredietpunten. Zo kan iemand een ander knippen en zo LETS opbouwen. Deze kunnen dan weer besteed worden bij een timmerman, die een paar uur bij de kapper komt klussen en zo LETS genereert. De kapper betaalt de timmerman in LETS. Op verschillende plekken hebben deze eenheden namen gekregen, zoals Noppes in Amsterdam,  Sterren in Utrecht en Tuinen in Leeuwarden. Het hoogtepunt van deze beweging lag in de jaren 90. De LETS zijn tegenwoordig niet meer zo populair omdat na een paar jaar de actieve mensen meestal met een stuwdam aan LETS zitten, die zij niet kwijt kunnen.  Dit gegeven was één van de inzichten die leidde tot het besef dat het bouwen van een gemeenschap vooraf moet gaan aan het bouwen van een lokale munt. Die route hebben we voor Frij Fryslân dus ingezet. 

One Coin per Hour (1CoinH)
Het laatste initiatief dat op de radar van de geldgroep kwam en daar intensief besproken is, heet 1CoinH of één munt per uur. Het idee achter deze munt is dat geldcreatie een mensenrecht is, omdat geld gebaseerd is op menselijke levensenergie. Ondertussen was het besef ook via andere denkroutes al bij de geldgroep ingedaald dat  uiteindelijk alleen een mens waarde kan creëren. Deze gedachtegang sloot dus heel mooi aan. 

De bedenkers maken bovendien onderscheid tussen ethisch geld en onethisch geld. Alle fiatgeld is onethisch, zeggen zij, door de manier waarop het gecreëerd wordt en door de manier waarop het wordt uitgegeven. Deelnemers aan de digitale  1CoinH  maken een identiteit aan, die wordt geverifieerd door andere deelnemers. Vervolgens krijgt iedere deelnemer één munt per uur in zijn wallet. De munten zijn bedoeld om uitgegeven te worden, dus ze devalueren 40% per jaar. Dit initiatief zou in 2023 van start gaan maar ondervindt momenteel opstartproblemen. 

Hoe bouwen wij ons waarderingssysteem Wurdearring?

De geldgroep heeft tijdens de waardevolle ontdekkingstocht langs diverse alternatieve geldsystemen een aantal dingen geleerd. Het bouwen van een mienskip is absoluut de eerste noodzakelijke stap. Daarmee zijn wij volop bezig in de hele coöperatie. Binnen deze gemeenschap kun je dan met elkaar afspreken wat waarde heeft. De werkgroep kwam er ook achter dat ethisch handelen en handelen volgens de natuurwetten en onze kernwaarden echte waarde oplevert. Dat was het tweede inzicht. 

Ten derde kwam het besef dat zodra mensen gaan berekenen, zij uit verbinding gaan, en het besef van overvloed wordt geremd (zie ook het artikel Nadenken over waarde 2). Als mensen elkaar onderling vrijelijk geven ontstaat er overvloed. De werkgroep kwam er achter dat er een verband is tussen berekenen en schaarste. Daar openbaarde zich een probleem met betrekking tot geld, want geld houdt rekenen in. Idealiter is geld of een ruilmiddel dus niet nodig in een gemeenschap. Met vertrouwen en het besef dat alles één is, is dit immers overbodig. 

Dit leidde tot een plan voor de eerste fase van nieuwe manieren van uitwisselen binnen ons eigen waarderingssysteem: Wurdearring, waarmee we beginnen met geven aan elkaar. Hiermee zetten we nu samen de meest effectieve stappen naar meer autonomie in ons leven. 

Een tweede fase kan zijn dat Wurdearring wordt doorontwikkeld naar een systeem waarbinnen wel gerekend wordt. Met een digitale Friling bijvoorbeeld. Of dit verstandig en wenselijk is zullen we de komende tijd met elkaar onderzoeken. 

Deze digitale Friling moet overigens niet verward worden met onze zilveren Friling, die in de eerste instantie een vrijheidsstatement is en bedoeld is als opslag van waarde (zie ook de uitzending over de Friling en de Florijn bij Blue Tiger.

In Frij Fryslân gaan we voor een nieuwe samenleving. Eén die qua uitgangspunten vaak ‘de wereld op zijn kop’ zet, zodat de dingen weer worden zoals ze horen te zijn. Ook als het gaat om geld kunnen we de wereld omdraaien, zodat de keten Geld -> Waarde (-> Geld)  omgebogen wordt naar Waarde -> Geld (-> Waarde). Met andere woorden: het besef dat waarde primair is en geld een manier is om waarde uit te drukken. 

Op 27 november 2023 vertellen we meer over Wurdearring en gaan we het zelfs ervaren. Doe je ook mee? Bekijk hier het programma >

Tijdens de avond kun je in gesprek over een samenleving zonder geld of kun je meedoen aan de speeddatesessie waarbij we Wurdearring aan de levende lijve kunnen ondervinden. Later op de avond zal Mariska Appelman een interactieve lezing geven over de Economie van de Liefde. 

In deze artikelen kun je je alvast inlezen over waarde en wat de groep heeft gedaan tot nu toe:

• De reis naar Wurdearring
• Nadenken over waarde (deel 1)
• Nadenken over waarde (deel 2)
• Het einde van de wereld of het einde van het kapitalisme?
• De Friling: hét vrijheidsstatement van 2022
• Verslag lancering Friling 12 maart

Programma 27 november 19:00 - 22:30

Deze bijeenkomst is op basis van donaties

Aanmelden

Je kunt je aanmelden door een e-mail te sturen naar info@frij.frl. Wil je mee-eten? Geef dit dan aan in je e-mail. De maaltijden worden om 18:30 geserveerd.

Haar werkgebied - de makelaardij - en de huidige blokkades bij het creëren van betaalbare huisvesting, zullen ook zeker aan bod komen. Want als we samen het bewustzijn hebben waar “the way out is”, dan kunnen we samen een vuist maken richting de beleidsmakers.

Stap uit de angst en kies voor de liefde

Een economie van de liefde vormt een wereld waarin mensen mogen en kunnen zijn wie ze bedoeld zijn te zijn. Een wereld waarin dubbele agenda’s, oneigenlijkheid en ego’s worden vervangen door transparantie, betrokkenheid en authenticiteit.

Mariska’s boek wijst de weg naar een gevleugelde samenleving. Haar holistische visie is als een kompas dat richting geeft binnen vier leefgebieden: onderwijs, gezondheidszorg, ecologie en economie.

De volgende vragen komen aan bod:

1. Wat is een ‘Economie van de Liefde’?
2. Waarom schreef Mariska dit boek?
3. Wie zijn de inspiratoren voor de vier leefgebieden?
4. Wat kan jij betekenen voor de ‘Economie van de Liefde’?

Over Mariska Appelman

Mariska is eigenaar van De Stijl Makelaardij, De Stijl Media en oprichter van The Style Foundation, waarmee zij onderwijsprojecten met een eerlijke economische basis opzet in Kenia. Haar wens is dorpen op te richten die leven volgens een Economie van de Liefde en dat uit te rollen. Dit kan zij niet alleen. Doe je mee?

Ontmoet Mariska

Je bent van harte welkom bij de themabijeenkomst Wearde op 27 november. Tijdens de avond kun je de lezing van Mariska volgen en met haar in gesprek gaan. Kijk hier voor het programma.

Binnen Frij Fryslân zijn er veel mensen die kennis en kunde hebben en kunnen delen met anderen. Dit gebeurt dan ook regelmatig en sinds een tijdje wordt dit specifiek gecoördineerd en aangejaagd door een werkgroep. De werkgroep vertelt op deze thema-avond wat ze aan het doen zijn en wat de plannen voor de komende tijd zijn. Deze informatie is voor alle leden en geïntereseerden interessant. Zeker ook mensen die geïnteresseerd zijn in onderwijs, leren en / of zelf ook trainingen, workshops of andere onderwijsgerelateerde zaken aanbieden nodigen we van harte uit om langs te komen.

Programma 13 november 19:00 - 22:30

Deze bijeenkomst is op basis van donaties

Aanmelden

Je kunt je aanmelden door een e-mail te sturen naar info@frij.frl en daarin ook aan te geven of je mee wilt eten.

Michaéla’s passie is om andere mensen te laten schitteren en om de prestaties van mensen te optimaliseren om zo de wereld een betere plek te maken. Ze bedacht de term ‘life crafting’ als een manier om prestaties en geluk te optimaliseren. Ze is ook de oprichter van ikigaitv.nl, een platform voor positieve psychologie.  Haar levenslange hobby en passie naast wetenschap is Taekwon-Do.

Michaéla is in 2021 de “Great Citizens Movement” gestart, een grassroots beweging die nadenkt over hoe de ideale wereld er idealiter uit zou kunnen zien en wat we kunnen doen om deze ideale wereld te realiseren. De Great Citizens Movement onderzoekt hoe we ervoor kunnen zorgen dat het kritisch denken in de samenleving nieuw leven wordt ingeblazen via de Great Citizens Declaration en ‘Brieven aan de toekomst’. In de verklaring staan kernwaarden op grond waarvan we kunnen samenleven. De drie kernwaarden zijn vrijheid, menselijkheid en wijsheid. Deze kunnen aanknopingspunten bieden om de neerwaartse trend in de maatschappij te keren.

Michaéla is ook mede-oprichter van de wetenschappelijke podcast Follow the Science. Deze podcast is gericht op het beantwoorden van de eeuwenoude vragen waarom en hoe de mensheid het beter kan doen. De podcast brengt wetenschappelijke bevindingen die veelbelovend lijken voor de mensheid onder de aandacht van een breed en geïnteresseerd publiek.

Op 13 november 2023 geeft Michaéla op persoonlijke titel samen met Tjeerd Andringa een interactieve lezing. Lees hier meer >

Fryslân heeft een rijke historie, ook als het gaat om universitair onderwijs. Helaas werd de in 1585 opgerichte universiteit van Franeker in 1811 opgeheven door Napoleon. Sindsdien heeft Fryslân geen eigen universiteit meer (we rekenen de Campus Fryslân niet mee: die valt onder de Rijksuniversiteit Groningen).

De wetenschappelijke vrijheid staat al een tijdlang onder druk. In samenwerking met een aantal wetenschappers wordt nu nagedacht over de oprichting van een echt ‘vrije’ universiteit, niet alleen in Nederland, maar ook internationaal. In een wereld waar de problemen zich lijken op te stapelen, is het tijd voor mooie initiatieven zoals deze.

Hoe mooi zou het zijn om ook in Fryslân weer een universiteit te hebben? Eén waar studenten zelf leren nadenken en waar ze zich niet hoeven aan te passen aan de denkbeelden van de docenten, de overheid of anderen.

En hoe kan zo’n universiteit er dan uitzien? Welke waarden passen er bij zo’n instituut? Michaéla Schippers - oprichter van onder andere het Great Citizens Institute - heeft dit instituut als waarden meegegeven: vrijheid, menselijkheid, wijsheid en co-creatie. Deze lijken mooi aan te sluiten bij de waarden van Frij Fryslân. Michaéla is een sterke voorstander van vernieuwend universitair onderwijs.

Tjeerd Andringa heeft eerder dit jaar de School of Understanding opgericht, waar studenten wordt bijgebracht hoe ze zelfstandig kunnen denken. Het doel van een nieuwe universiteit zou volgens Tjeerd namelijk moeten zijn om onafhankelijke denkers op te leiden: jonge mensen met brede zeer goed onderbouwde meningen die het niet altijd met de docenten eens zijn. En waar je wellicht wat van kan leren.

Een onafhankelijk instituut

In deze interactieve lezing vertelt Michaéla Schippers op persoonlijke titel over het belang van wetenschappelijke vrijheid, echt onafhankelijke (wetenschappelijke) instituten en over het belang van dromen en schrijven over de ideale toekomst: “letters to the future”.

In de workshop worden deelnemers uitgedaagd aan de hand van concrete vragen na te denken over hoe zo’n ‘ideale universiteit’ er uit zou zien en denken deelnemers na wat ze eventueel zelf zouden kunnen bijdragen aan de realisatie ervan. Met behulp van de “Schippers’ toekomst drieluik” gaan we nadenken over een concrete eerste stap. Mensen die liever nadenken over andere onderwijsvormen (lager/hoger onderwijs) of zelfs over de ideale wereld, kunnen dit ook doen. Deelnemers worden uitgenodigd hun eigen Brief aan de Toekomst te schrijven. Tijdens de lezing zal een korte oefening gedaan worden om dit te stimuleren (Tip: Neem pen en papier mee).

Wel of niet accrediteren?

Tjeerd gaat in op de vraag of je je wel of niet moet accrediteren. Accrediteren houdt in dat je je aantoonbaar aan de EU-regels voor (hoger) onderwijs houdt. Dat houdt in dat je met leeruitkomsten werkt: van tevoren vastgestelde uniforme eisen waaraan leerlingen en studenten moeten voldoen: dus hoepels waar ze doorheen moeten springen.

Natuurlijk moeten studenten aantonen dat ze iets beheersen, maar ze moeten ook zelfstandig leren denken en zelf keuzes leren maken over wat ze wel en niet willen doen: hun eigen doelen leren stellen en die leren realiseren? Precies dit punt heeft tot zijn cancelling geleid aan de Rijksuniversiteit Groningen.

"In ons land zijn we mensen!" zei de jager. “En omdat we mensen zijn, helpen we elkaar. We houden er niet van om iemand daarvoor te bedanken. Wat ik vandaag vang, kan jij morgen vangen. In dit land zeggen we dat je met geschenken slaven maakt en met zwepen honden." 

In zijn briljante boek Debt. The first 5000 Years ('Schuld. De eerste 5000 jaar') vertelt David Graeber een verhaal over de ervaringen van de Deense antropoloog Peter Freuchen die in de late jaren 1950 veldwerk deed bij de Inuit (of eskimo’s) in Groenland. Freuchen vertelt dat hij op een dag thuiskwam van een jacht die niets had opgeleverd. Bij de ingang van zijn iglo trof hij een paar honderd pond vlees aan die een jager daar had achtergelaten die wel een succesvolle jacht had gehad. Toen de antropoloog de man uitbundig bedankte kreeg hij als antwoord de tirade die in het citaat hierboven te vinden is. 

Wat was nu de boodschap van de Inuitjager? Wat bedoelde hij toen hij zei dat je door geschenken slaven maakt? Hiervoor moeten we als Westerlingen waarschijnlijk wat dieper bij onszelf invoelen, maar dan komen we er waarschijnlijk ook achter dat als iemand ons een geschenk geeft, we het gevoel krijgen dat wij op onze beurt iets terug moeten geven. En let wel: op een geschikte manier en op een geschikt moment. Denk aan verjaardagscadeautjes die binnen familie of vriendennetwerk worden uitgewisseld. Als die traditie bestaat, dan wordt iedereen geacht de ander een cadeautje te geven als iemand jarig is. En alle deelnemers letten er op dat hun cadeautjes niet uit de toon vallen bij de eerdere cadeautjes. Ze zijn niet te duur en niet te goedkoop, niet te afwijkend en men doet zijn best om ze in de smaak te laten vallen bij de ontvanger.  

In primitievere samenlevingen is geschenkuitwisseling een serieuze aangelegenheid. Door geschenken uit te wisselen worden onderlinge relaties gesmeed die wederzijdse verplichtingen met zich meebrengen. In het Westen kennen we dat nog steeds: wij zijn ons er van bewust dat het uitwisselen van cadeaus helpt in het smeden van relaties en vriendschappen. Er is zelfs een gezegde: ‘kleine geschenken onderhouden de vriendschap’.  En daarbij moet natuurlijk ook niet vergeten worden dat mensen het ten diepste leuk vinden om iets te geven. Als je iets doet of geeft waar een ander blij van wordt dan word je zelf ook blij. 

Maar het geschenk heeft twee kanten. Een geschenk vereist altijd een tegengeschenk, op zijn minst impliciet, zoals in onze moderne samenleving. Dit heet in de antropologie reciprociteit. Mensen zitten dus op een bepaalde manier gevangen in een relatie van geschenkuitwisseling. En daar komt de uitdrukking van de Inuitjager vandaan dat het geven van geschenken iemand tot slaaf maakt: de ontvanger is verplicht om een geschenk terug te geven. 

Nu is berekenen en vergelijken diep verankerd in de menselijke aard. Zo zeer zelfs, dat het gedeeld wordt door onze verre verwanten de aapachtigen. Een treffend experiment is uitgevoerd met kapucijnapen. Twee aapjes moesten een taakje uitvoeren, namelijk een steentje teruggeven aan de degene die het experiment leidde. In ruil daarvoor kregen ze beiden een stukje komkommer. De twee aapjes zaten naast elkaar in een plastic kooi. Ze konden elkaar dus zien en ze behoorden ook nog eens tot dezelfde apenkolonie. Plotseling veranderden de spelregels. Het ene aapje kreeg nog steeds een schijfje komkommer in ruil voor een steentje, maar de andere een druif. Het aapje dat nu nog steeds de komkommer kreeg werd razend. Het gooide de schijfjes komkommer terug naar de experimentleider en begon aan zijn kooi te rammelen. Dit was niet eerlijk!

Het is dus niet zo dat de Inuitjager die niet bedankt wilde worden een ‘nobele wilde’ was die nog niet een ‘score’ bijhield en zich niet bewust was van de waarde van dingen of de waarde van handelingen. We kunnen hier opnieuw David Graeber aan het woord laten: 

“In plaats van zichzelf als mens te zien omdat hij economische berekeningen kon maken, benadrukte de jager dat waarlijk mens zijn betekende dat hij weigerde zulke berekeningen te maken, dat hij weigerde te meten of zich te herinneren wie wat aan wie had gegeven, om de precieze reden dat dit onvermijdelijk een wereld zou creëren waar we begonnen ‘macht met macht te vergelijken, te meten, te berekenen’ en elkaar door schulden te reduceren tot slaven of honden.”

Graeber analyseert haarfijn wat er aan de hand is in het geval van de Inuitjager. Berekenen, vergelijken, bijhouden aan wie wat verschuldigd is zit diep in de mens ingebakken, maar door daar expliciet afstand van te doen verklaarde de jager zich tot een hoogstaand mens. 

Een mooi voorbeeld van de vernietigende kracht van geschenken is te vinden in de toneelvoorstelling Pandepaniek die op dit moment in theaters wordt gespeeld door George van Houts en Steye van Dam. Tijdens een lockdown komen vijf mannen vast te zitten op een vliegveld. Het gaat om een rijke jetsetter, een CEO van een farmaceutisch bedrijf, een topman bij de belastingdienst, een linkse journalist en een Columbiaanse vluchteling die een schoonmaakbaantje op het vliegveld heeft. 

De lockdown duurt een etmaal maar gelukkig heeft de schoonmaker allerlei nuttige zaken in zijn karretje. Iedereen heeft daardoor een tijdlang genoeg te eten en te drinken, totdat men is aanbeland bij de laatste twee maaltijden en de laatste flesjes water. Eerst wordt er geld geboden voor het eten, maar al snel verandert het spel en bieden de twee rijke mannen de schoonmaker, die zwaar in de financiële problemen zit vanwege de toeslagenaffaire, een gift aan vanuit de liefdadigheidsfondsen die zij op hun naam hebben. Ze schenken hem uiteindelijk een gigantisch bedrag, dat genoeg lijkt om zijn belastingschuld te betalen. Door deze gift voelt de schoonmaker zich moreel verplicht de twee resterende maaltijden en het drinken aan de rijke mannen te geven. Zo wordt dus een koop door een slimme truc van de beide rijke mannen omgetoverd tot een geschenk en wordt dit geschenk tot wapen worden gemaakt. 

Er valt nog veel meer over deze materie te vertellen, maar hopelijk is duidelijk geworden dat de inherente neiging van mensen om vrijgevig te zijn verbonden is met een andere diep ingebakken menselijke trek, namelijk om te berekenen en te vergelijken. Daardoor kan een geschenk dus ten goede of ten kwade aangewend worden, net als geld. Wat beide gemeen hebben is dat ze gebruikt kunnen worden om schuld te creëren. En precies dat is waar de Inuitjager niet aan wenste deel te nemen.

Vrij van het juk van de bank

Een van de eerste werkgroepen die startte binnen Frij Fryslân begin 2021 was de werkgroep Landbouw - Financiering.  Een groep boeren verkende hierin met elkaar welke routes er zijn om niet of minder afhankelijk te zijn van financiering door een bank. Mogelijke routes zijn bijvoorbeeld crowdfunding en financieren met enkele investeerders. De werkgroep liet zich o.a. inspireren door boer Lodewijk Pool van de Hooilanden in Bennekom en keek naar voorbeelden zoals Herenboeren en Land van Ons. De mitsen en maren per route kwamen aan bod en iedere deelnemer aan de werkgroep had zijn/haar eigen pad te bewandelen met zijn/haar bedrijf.  Er werden etentjes georganiseerd waar geïnteresseerde investeerders kennis konden maken met de bedrijven. De groep kwam tweewekelijks bijeen om ieders proces te bespreken.

De werkgroep is ondertussen beëindigd. De Oanjeier van de werkgroep gaf aan dat het erg waardevol is geweest om elkaar als groep vast te houden en te versterken om moedige stappen te zetten. Tijdens de sessie op twee oktober deelde ze over haar voortgang en waardevolle inzichten met andere boeren. 

Samen sterker

Tijdens de sessie nodigden we boeren uit voor een kennismaking met Frij Fryslân en ontmoeting met andere boeren om over het thema alternatieve financiering te delen. Ook hier bleek weer hoe uniek ieder boerenbedrijf is qua visie, financieringsstructuur en mate waarin er ruimte en drive is voor ondernemerschap om dingen over een andere boeg te gooien. Dit alles is bepalend voor welke route er wordt gekozen en maakt het ook tot maatwerk. Met elkaar uitwisselen over mogelijkheden en geleerde lessen werd door deelnemers als waardevol ervaren. 

Een groep van dertien boeren en tien mensen uit branchegerelateerde bedrijven bracht een diversiteit aan ervaring en ideeën op tafel. Rente, speculatie op grond en invloed van grotere machten achter het bankwezen worden genoemd en gevoeld als een bedreiging voor hun voortgang en ondernemerschap en benadrukt de relevantie van het gekozen thema van de avond. 

Een deelnemer stelt dat er absurd veel geld is en gebruikt de metafoor van het timmeren van je eigen aanlegsteiger waar iedere dag bootjes langs varen, om aan te geven dat je een passende vorm kiest om geld en andere support, die er in overvloed zijn, voor je gewenste situatie aan te trekken. 

Een van de aanwezige boeren koos ervoor om als eerste stap een substantiële lening bij hun bank die afliep anders te gaan financieren. Ze werkten in hun bedrijf aan de oprichting van een coöperatie. In dat proces van vorming kwamen ze in hun naaste omgeving in contact met mensen die bereid waren om te investeren. De oprichting van een coöperatie bleek een traag proces. Zo kostte bijvoorbeeld het verkrijgen van een bankrekeningnummer veel tijd. En veel tijd hadden ze niet. Gelukkig kwamen ze nog voordat de coöperatiestructuur stond tot passende overeenkomsten met enkele financiers. 

Ze benadrukt dat het vooral een persoonlijk proces is. Mocht je als boer overwegen om je bedrijf anders te gaan financieren, dan kom je voor een aantal vragen te staan: wat is het je waard, wat zijn de mogelijkheden, hoeveel haast heb je, wil je tussenpersonen, wil je eigendom, wil je anonieme financiers, of juist mensen die dicht bij je staan.

“Belangrijkste is dat je voedsel kunt verbouwen op de wijze die je wilt en dat je financiers vindt die achter je staan. Je moet  ervoor waken dat je niet met andere financiers een nieuw juk bouwt.” 

Een andere boer creëerde zelf een platform waarop hij obligaties uitgeeft en tevens andere boerenbedrijven en projecten een mogelijkheid biedt om hetzelfde te doen. Hij koos ervoor om het bedrijf in stukjes te knippen en mensen uit te nodigen om er middels obligaties onderdeel van te worden. Deze route brengt veel verbinding met de investeerders - kleine en grotere. Deze aanpak past niet bij iedere boer. Hij benoemt dat het proces tot nu toe al veel denkcapaciteit van obligatiehouders bijeen heeft gebracht. Dat geeft energie en zo ontstaan nieuwe ideeën voor projecten. 

De oprichting van een kredietunie als mogelijke weg werd ook genoemd. Een kredietunie is een coöperatieve vorm die kredietverlening door leden voor leden mogelijk maakt. Collectieve oplossingen worden binnen Frij Fryslân ook al verkend. We zien mogelijkheden voor een spaar- en investeringscoöperatie als onderdeel van de Mienskip en werken deze nu verder uit.

Verbinding en elkaar versterken bleek waardevol. Wanneer de behoefte er is, kan in een volgende sessie ingegaan worden op een vervolgonderwerp. 

Waarde in Frij Fryslân

Ondertussen pionieren we binnen Frij Fryslân verder aan een lokale menswaardige economie die naast het eurosysteem staat. Mensen en bedrijven in de mienskip creëren samen waarde. Mensen besteden uren aan het meewerken aan projecten of aan facilitaire activiteiten en bedrijven leggen producten en diensten in die beschikbaar zijn voor de mensen uit de mienskip. Zo leggen boerenbedrijven stukjes land in voor moestuinen, verse producten voor maaltijden en gebruik van hun locaties. Een van de boeren  heeft bijvoorbeeld al bij meerdere bijeenkomsten de maaltijden aangevuld met lekkere speltbroodjes. En wekelijks zijn er bij hen twee tot drie (aspirant)-leden die drie uren meewerken op de boerderij. Werkzaamheden zijn onder andere broodjes inpakken, schoonmaken en bezorgen van meel en bloem bij bakkers. 

We nodigen boeren uit om ook aan te sluiten bij Frij Fryslân met hun bedrijf en samen waarde te creëren.

Op 11 juli 2023 zijn de mensen van het FEB bij de notaris geweest. Daarmee is de oprichting van ons energiebedrijf een feit. In de zomervakantie is hard doorgewerkt om straks ook echt energie te kunnen gaan leveren aan de mienskip (klanten) en tegelijkertijd ook energie af te kunnen gaan nemen bij leveranciers uit de eigen mienskip.

Het streven is om de werkzaamheden die dit mogelijk maken zoveel mogelijk binnen de coöperatie uit te voeren. Het doel is zo snel mogelijk zelfvoorzienend te worden. Eerst als relatief kleine community, vervolgens groter door opschaling. Eén van de doelen is om  energie tegen een eerlijke prijs te leveren en af te nemen van  deelnemers binnen de coöperatie.

Op lange termijn willen we meer controle over de lokale energiebronnen zodat eventuele opbrengsten terugvloeien naar de lokale gemeenschap in plaats van anonieme aandeelhouders die zich soms zelfs in het buitenland bevinden. Dit betekent concreet het verwerven van assets (productiemiddelen) om binnen de coöperatie zelf te kunnen opwekken.

Coöperatie: zeggenschap 

Net als Frij Fryslân is het FEB een coöperatie. Dit betekent dat mensen en bedrijven/organisaties lid kunnen worden, over veel zaken kunnen meebeslissen en eventueel meewerken. Het FEB is een dynamische organisatie. We zijn – opnieuw net als Frij Fryslân – gestart als een flitscoöperatie, zodat we al lerend kunnen groeien naar het beste besluitvormingsmodel. Het doel is om zelf maximaal zeggenschap te hebben over de manier van energieopwekking en levering .

Dit betekent concreet dat het FEB zelf kiest van welke energiebron ingekocht wordt. En ook dat er toegewerkt wordt naar eigen ‘assets’: eigen productiemiddelen van energie in Fryslân. Denk hierbij ook nadrukkelijk aan vormen van vrije energie, zoals de Kinetic Power plant. Maar ook aquathermie, geothermie, blue energy of biogas komen in aanmerking.

Lid worden 

Vele (aspirant-)leden en sympathisanten van Frij Fryslân hebben al aangegeven liever vandaag dan morgen lid te worden. Ze willen  onderdeel zijn van een gemeenschap die op een eerlijke wijze met energie omgaat, zonder dat mensen daarvoor de hoofdprijs hoeven te betalen. Het is onze intentie nog dit jaar echt van start te gaan met de levering en afname van energie.

Dit doen we via twee parallelle sporen: 

1. Via ‘wederverkoop’ - via een andere partij (coöperatie) energie inkopen en dit weer doorleveren aan de consumenten (tegelijk leden) van het Fries Energie Bedrijf.
2. Als energiecoöperatie zelf energie inkopen bij eigen leden en dit ook weer verkopen aan andere leden binnen de coöperatie, via een lokale marktplaats. De volgende stap is - zodra er ervaring is opgedaan - om op te schalen.

Via de diverse kanalen van Frij Fryslân, zoals de nieuwsbrieven en de Telegramgroep Nijs & Updates worden jullie geïnformeerd zodra nieuwe leden/klanten zich kunnen aansluiten.   

Wat is water?

Het lijkt zo alledaags en van alle chemische stoffen leren kinderen als eerste ‘H2O’. Een heel klein molecuul, dat al veel ouder is dan ons zonnestelsel. Het ontstond al één miljard jaar na de oerknal, zo’n 13,5 miljard jaar geleden. De twee meest algemene atomen, waterstof en zuurstof, verenigden zich en vormden water. Bijzonder is dat twee gassen zich verbinden en dan een vloeistof vormen. Met deze vloeistof is iets bijzonders aan de hand. Water gedraagt zich fysisch-chemisch geheel anders dan andere met H2O vergelijkbare moleculen. Dat geldt bijvoorbeeld voor smelt- en kookpunt, dichtheid, soortelijke warmte, viscositeit en oppervlaktespanning. Water kent ongeveer 70 van dergelijke anomalieën, waar we heel blij mee moeten zijn: daarover meer tijdens de lezing. Water is het universele oplosmiddel.

Aarde, water en leven

De aarde is ruim bedeeld met water. Ongeveer 70% van het aardoppervlak is ermee bedekt. De eeuwigdurende kringloop van water is van cruciaal belang voor het weer en het klimaat en voor het leven zoals zich dat hier voordoet. Er heeft een soort co-evolutie plaatsgevonden tussen water en leven. Daarbij is ook de positie en grootte van de Aarde in het zonnestelsel zeer bepalend. De hoeveelheid water en de kwaliteit ervan op aarde zijn door de tijd heen zeer constant.

Water en het menselijk lichaam

Ook het menselijk lichaam bestaat voor 60 tot 70 gewichtsprocent uit water. Een beetje tekort aan water en de poppen zijn aan het dansen. Tien procent tekort overleven we niet. Maar net zo belangrijk is de rol van water voor ons gehele metabolisme. Alle biochemische processen in ons lichaam functioneren dankzij water. Het vormt zich als een mantel om eiwitten, vetten, enzymen, basen, ed., zodat zij kunnen doen wat ze moeten doen. Ook DNA zou als een pudding in elkaar zakken als het niet omgeven zou worden door een watermantel.

Waterbeheer en waterzuivering

Wetterskip Fryslân (dijken langs het vasteland en Waddenzeekust) en het Rijk (duinen op de eilanden) zorgen er beiden voor dat we hier veilig zijn tegen overstromingen. De zeedijken en boezemkaden moeten regelmatig versterkt worden. Zandsuppleties langs de stranden zijn ook niet ongebruikelijk.

De waterleidingbedrijven moeten steeds verfijndere zuiveringstechnieken toepassen om aan de kwaliteitsnormen te kunnen blijven voldoen. Fryslân profiteert van goed grondwater voor de drinkwaterbereiding, maar de vraag naar drinkwater neemt gestaag toe. Dit legt een druk op de beschikbaarheid van grondwater. Is het dan een oplossing om maar flessenwater te gebruiken? Nee, dat is niet van betere kwaliteit en veel duurder dan kraanwater. En de afrekening voor de waterkwaliteit van het oppervlaktewater aan de hand van de normen van de EU-Kaderrichtlijn Water komt voor het waterschap steeds dichterbij, namelijk in 2027. Er wordt nu al gesproken over een aanstaande watercrisis. Hoe dit zit, leg ik uit tijdens mijn lezing.

Vitalisering van water

De kwaliteit van het water is van wezenlijk belang. Naast chemische vervuiling speelt hier ook het energetische aspect. De trillingsfrequentie bepaalt  in combinatie met de inwendige structuur van water het wezen van water. Hier komt de zogenaamde vitaliteit van water om de hoek kijken. Aan vitaliteit is dan weer het begrip geheugen, of beter gezegd informatie gekoppeld. Water is een informatiedrager. Ogenschijnlijk hetzelfde water kan op dit vlak wezenlijk verschillend zijn. Met vitaliseren is water relatief gemakkelijk in een andere hoedanigheid te brengen.

Water in religies en tradities

Het van oudsher alom aanwezige water en de bijzondere eigenschappen van water maakten dat water bepalend was voor het ontstaan van samenlevingen aan kusten, riviermondingen, rivieren of meren. Water was en is van levensbelang. Ook in oude religies en wijsheidsstromingen speelt water een grote rol. Denk aan scheppingsverhalen, reinigingsrituelen en inwijdingen. Het was er al ‘in den beginne’.  Ten slotte kan genoemd worden dat de structuur van water een bijzondere getallensymboliek kent. Daarbij komen de oneindige getallen pi, phi en wortel 5 in beeld. Dit zijn getallen die kenmerkend zijn voor groei en leven en die wellicht samenhangen met de genoemde co-evolutie van water en leven. Water herbergt nog vele mysteries...

Relevante literatuur

T. Claassen, 2014. Een duistere geschiedenis opgehelderd. Waterkwaliteit en waterkwaliteitsonderzoek in Friesland. Een historisch literatuuroverzicht. 355 p. Als PDF vrij beschikbaar via de hydrotheek in Wageningen:  349864 (wur.nl) .

T. Claassen, 2019. Het Wezen van Water. Verborgen dimensies ontsluierd. 480 p. Obelisk Boeken.

Theo Claassen neemt ons op 30 oktober mee in het verhaal van water en gaat met ons in gesprek over de diverse aspecten. Ook kun je Theo’s boek ‘Het Wezen van Water’ kopen. Normaliter kost het 60 Euro, maar op deze avond is het voor 55 Euro te krijgen. Kijk in de agenda voor meer informatie en aanmelden. 

Docent Tjeerd Andringa speelt een cruciale rol als gids in het opbouwen van kennis en als hoeder van kwaliteit. Hij moedigt studenten aan om na te denken over wat ze willen leren en daagt hen uit om hun ideeën en overtuigingen te onderbouwen. De School of Understanding is vorige maand van start gegaan. 

In het leerproces is het de bedoeling dat studenten zelf de basis leggen voor hun begrip van uiteenlopende, deels door henzelf gekozen onderwerpen. Het draait niet alleen om de hoeveelheid informatie, maar vooral om de kwaliteit en diepgang ervan, wat zorgvuldig wordt begeleid door de docent. Tjeerd moedigt de studenten aan om de onderwerpen vanuit diverse  perspectieven te benaderen en om verbanden te leggen tussen verschillende vakgebieden. Hierbij putten de studenten niet alleen uit academische bronnen, maar ook uit hun eigen dagelijkse ervaringen, zoals teksten, boeken, podcasts, of situaties op hun werk of stage.

Op basis daarvan creëren studenten flashcards, die fungeren als geheugensteuntjes. Op de ene zijde staat een vraag of aanwijzing, en op de andere zijde het antwoord. Deze flashcards worden georganiseerd en beheerd met behulp van het programma Obsidian. Obsidian stelt gebruikers in staat om interne verbindingen te leggen tussen hun notities en deze verbindingen te visualiseren in de vorm van een grafiek. 

De flashcards vormen samen een web van goed gefundeerde, door henzelf opgebouwde kennis over diverse aspecten van de wereld. Het uiteindelijke doel is om een realistisch en productief wereldbeeld te ontwikkelen, wat gepaard gaat met zelfontplooiing, academische groei, en de vaardigheid om toekomstige ontwikkelingen te voorspellen. Dit geeft studenten een stevige basis om hun eigen pad zelfstandig en doelgericht te vervolgen. De website van de School of Understanding, die ook met Obsidian is gebouwd, biedt een inkijkje in dit proces.
 

Student Bonne Cato over de School of Understanding

Het perfecte onderwijsconcept is iets waar ik sinds dat ik op school zit over na denk. Ik koos telkens voor een middelbare school, hbo-opleiding en universitaire opleiding met een alternatief onderwijsconcept. Hoewel ik ontzettend dankbaar ben voor deze ervaringen en ontwikkeling, bleef ik de vraag stellen en op zoek naar ‘het perfecte onderwijsconcept’. Eentje waar de focus op de intrinsieke motivatie van een student ligt, het buiten de kaders mogen denken en bewegen en dat meegaat met de technologische ontwikkelingen. 

Tijdens deze reis wilde ik mij elke keer ontwikkelen en bleef ik zoeken, waardoor ik de stap naar de universiteit nam. Tijdens deze studie merkte ik dat ik verlangde naar meer vrijheid om mijn eigen onderzoek te doen en vragen te stellen buiten de grenzen van een specifieke ideologie. Wederom bleef ik buiten de curriculumgrenzen op zoek naar nieuwe kennis en inzichten. Thuis las ik boeken, luisterde ik naar podcasts en dook ik dieper in onderwerpen die mij uitdaagden en intrigeerden. Deze persoonlijke zoektocht bracht mij veel voldoening, maar ik kon het niet altijd verwerken binnen de traditionele universitaire context. Daar baalde ik erg van en dat zorgde ervoor dat ik altijd achter de feiten aanliep met wat mijn studie van mij verwachtte.   

Ik vroeg mij steeds vaker af wat ik wilde met mijn vervolgstudie en welke verdere stappen ik wilde maken. Het was tijdens deze zoektocht dat ik het verhaal van Tjeerd en zijn conflict met de Rijksuniversiteit Groningen ontdekte.  Ik dacht alleen maar: ‘Dit is de docent die ik zou willen hebben en die onderwijsinstellingen nodig hebben om te innoveren en om hun studenten beter op te leiden’. Daarom stuurde ik hem een bericht met de vraag of hij wellicht van plan was zelf een groepje studenten te onderwijzen. Tjeerd bevestigde dat hij bezig was met het ontwikkelen van zijn eigen studieprogramma. Dit nieuws vervulde mij met vreugde, want het opende de deur naar een onderwijsomgeving waar ik verder kon gaan dan de traditionele grenzen van het curriculum, kon profiteren van technologische vooruitgang en mijn eigen academische pad kon volgen. 

Hoewel we nog maar aan het begin staan van dit avontuur, heeft de methode van de flashcards voor mij al bewezen dat het mijn kennisstructuur en herinnering verbetert. De gestructureerde aanpak helpt mij om verbanden te leggen en mijn kennis te bevragen, wat mij zelfverzekerder en consistenter maakt. Het zet mijn wereldbeeld soms even op zijn kop, wat mij erg motiveert om verder te studeren en op zoek te gaan naar nieuwe antwoorden. Ik kijk ontzettend uit naar mijn tijd bij de School of Understanding. 

Over Tjeerd Andringa

Dr. Tjeerd Andringa studeerde natuurkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Na zijn studie werd hij gevraagd om de opleiding Kunstmatige Intelligentie mee te helpen vormgeven. Hier heeft hij veel geleerd over het verschil tussen kunstmatige intelligentie en natuurlijke cognitie. 

Hij is gepromoveerd op de eerste stappen van de signaalanalyse van het menselijke gehoor. Eerst voor spraakherkenning, later voor agressiedetectie en nu voor soundscape onderzoek. Hij is nu expert in geluidsbeleving en de beleving van de wereld in het algemeen bij SoundAppraisal. 

In 2014 werd hij, nadat hij een visiedocument over het doel van universitair onderwijs had geschreven, gevraagd om mee te helpen met het opzetten van een Liberal Arts and Sciences opleiding. Hiervoor verdiepte hij zich in epistemologische ontwikkeling bij adolescenten. Dit beschrijft hoe jongvolwassen zich al of niet tot zelfstandige denkers ontwikkelen. 

Zijn pogingen om zelfstandig denken en wijsheidsontwikkeling aan de universiteit te promoten werden zeer op prijs gesteld door de studenten, maar niet door iedereen aan de universiteit. Dat leidde na 30 jaar tot zijn ontslag. Een en ander is beschreven in deze video die dieper ingaat op intellectuele ontwikkeling.

Over het bedrijf

Het bedrijf sloot in december vorig jaar aan bij Frij Fryslân als “Farmily”, een familiebedrijf met een winkel met eigen biologische groenten en vele andere producten en een akkerbouwbedrijf dat oergranen en aardappelen verbouwt op Gaasterlandse bodem.

Vorige week zaterdag lanceerden de broers Jan en Anne de nieuwe naam van het akkerbouwbedrijf: “Graanbroeders”. Het markeert hun ambitie om te gaan voor het regionaal verkopen van de oergranen van een gezonde bodem en de lokale graanketen - van boer naar consument - weer te herstellen. 

Oergranen zijn oude graansoorten die niet zijn veredeld of gemodificeerd. Zo blijven de natuurlijke eigenschappen en aroma's van het graan behouden. Ze hebben een hoge voedingswaarde, een rijke smaak en een unieke textuur. De oergranen zijn onder andere spelt, tarwe, rogge, eenkoorn, emmer en haver.  De aardappelen zijn een wisselteeltgewas dat goed past bij het verbouwen van granen. 

Zo komen er van de boerderij in Harich twee producten die in ons dagelijks voedsel niet weg te denken zijn, de granen voor ons brood en aardappelen.

Uniek aan het bedrijf is dat het op eigen locatie de granen en aardappelen verwerkt tot een eindproduct en zelf verkoopt en levert aan bakkers en lokale horecabedrijven. Er is  een ambachtelijke molensteen aangeschaft en Anne heeft de kneepjes van het vak geleerd van molenaar Cees die al enkele jaren hun granen verkoopt onder de naam Mole ‘t Lam. Van de aardappelen maken ze heerlijke boerenfriet en voorzien er horecabedrijven in de regio van.

Bekijk ook eens de Frij Fryslân bedrijfsreportage.

En breng eens een bezoekje aan de FARMily winkel.

Visie

Graanbroeders wil laten zien dat het mogelijk is om op regeneratieve wijze en met lokale afzet van de eigen gewassen een gezond bedrijf te runnen. Ze willen gezond voedsel voor de mienskip voortbrengen en andere boeren inspireren om te volgen. 

Gaasterland was van oorsprong een regio waar graan werd verbouwd. Graanbroeders bracht de graanhalmen weer terug in het landschap. 

“Het is een uniek streekproduct. De rassen die al jaren op het bedrijf worden verbouwd krijgen een eigen karakter, nemen de geur en smaak aan van de bossen en naastgelegen gewassen,” zegt Anne. 

Jan en Anne werken samen met de natuur en kiezen hun gewassen zorgvuldig om de bodem gezond te houden. Alles begint namelijk bij een gezonde bodem. Ze gebruiken geen kunstmest of bestrijdingsmiddelen, maar natuurlijke meststoffen en compost. De oude oerrassen zijn weerbaar en doen het goed zonder onnatuurlijke hulpmiddelen. Dieren grazen op hun land om de bodem te verrijken en er wordt bewust met water omgegaan. Een deel van het bedrijf is al biologisch gecertificeerd en naar verwachting is het dat aan het einde van het jaar volledig. De producten die ze maken zoals de melen en de bloem zijn al 100% puur, zonder toevoegingen of bewerkingen. 

Een korte keten, van producent naar consument, zorgt ervoor dat ze een eerlijke prijs kunnen bieden en dat de negatieve impact op ecosystemen zo klein mogelijk is. Weer werken met de ambachten, zoals het malen en bakken is hierbij noodzakelijk.

“Het is onze wens dat mensen die door de Fryske Marren fietsen kunnen zien waar hun voedsel wordt verbouwd. Zo dragen we bij aan bewustwording bij de consument. In de winkel op ons erf hebben ze direct toegang tot de producten die van ons land komen,” zegt Jan.  

Wil je het Gaasterlandse goud bewonderen? Volg dan in het voorjaar eens deze fietsroute langs de velden

Bedrijfsmodel

Van gangbare contractakkerbouw overstappen naar een regeneratief bedrijf gaat niet van de een op andere dag. Het is een proces dat acht jaar geleden al is ingezet. Het duurt bijvoorbeeld jaren voordat de bodem weer gezond is en gewassen er zonder (kunst)mest kunnen groeien. Het vraagt om een heel andere manier van ondernemen, investeren en risico’s nemen. 

Bij contractakkerbouw worden alle gewassen door enkele afnemers afgenomen en gaan ze meestal de grens over, of in het geval van de granen, wordt het verwerkt tot veevoer.  Dit bleek geen duurzame manier van verbouwen, ook financieel gezien niet. De gangbare gewassen zijn kwetsbaar voor ziekten en dit maakt het bedrijf kwetsbaar voor mislukte oogsten. De oude graanrassen blijken veel weerbaarder te zijn tegen ziekten en veranderlijke weersomstandigheden. 

Het lokaal verkopen van de producten aan bakkers en horecabedrijven vraagt om het ontwikkelen van hoogwaardige producten, het opzetten van nieuwe verkoopkanalen en investeren in machines in het verwerkingscentrum, zoals de molensteen. De broers hebben hier in het afgelopen half jaar grote stappen in gezet en concluderen dat de nieuwe koers klopt. 

Graanbroeders focust nu op het verwerken van hun oergranen tot hoogwaarde meel en bloem. Deze producten zijn zeer gewild bij bakkers die de kwaliteit en het verhaal achter hun product belangrijk vinden. Een groot deel van de voorraad gaat naar desembakkers die er heerlijke broden van maken. 

De samenwerking met thuisbakker Andjelka uit Harich en Bakkerij Breimer zorgt ervoor dat broden en broodjes breed afgezet kunnen worden. Deze producten worden ook in de winkel van FARMily verkocht. 

Het hele proces van zaaien tot levering vindt in Harich plaats. Dit zorgt voor lagere kosten, een goede opbrengst voor de boer en een betaalbaar product. Er is geen sprake van onnodige tussenhandel en transport. Dit maakt dat hun producten toegankelijk zijn, naast de andere voordelen zoals een betere smaak en gezonder product. 

Waarom bij Frij Fryslân

FARMily stond vorig jaar op het Frij Fryslân Frijheidsfestival en maakte tijdens deze dag kennis met de coöperatie en mienskip. Ze besloten zich bij Frij Fryslân aan te sluiten vanwege de visie om te bewegen naar een samenleving waarin het boerenbedrijf weer midden in de mienskip staat. 

Sinds ze lid zijn heeft er waardevolle uitwisseling plaatsgevonden. In december vorig jaar hebben ze de Midwinterfair gehost en tijdens grotere en kleinere bijeenkomsten hebben ze heerlijke speltbroodjes ingebracht voor de maaltijden. Wekelijks zijn er twee tot drie leden van Frij Fryslân die drie uren helpen op de boerderij met werkzaamheden variërend van broodjes verpakken, schoonmaken tot bezorgen aan klanten. 

Maandag tijdens de themabijeenkomst Landbouw en Voedsel worden hun Harichse aardappelen geserveerd. 

Themabijeenkomst maandag 2 oktober 2023 en meedoen

Heb je een boerenbedrijf of een ander bedrijf of project rond landbouw, voedsel en natuur? Dan ben je van harte uitgenodigd om maandag aanstaande 2 oktober kennis te maken. Deze avond staat in het teken van het thema Landbouw en Voedsel. We bieden deze avond een breed programma met eten van de boeren, een verkoophoek, workshops (o.a. wecken), een inhoudelijke dialoog over financiering voor boeren, bedrijfspresentaties en op te starten projecten rond moestuinen en elektrocultuur. 

Ook als je die avond niet kunt, ben je van harte uitgenodigd om een e-mail naar info@frij.frl te sturen. Dan wordt er contact met je opgenomen.

Programma 2 oktober 18:00 - 22:30

Deze bijeenkomst is op basis van donaties.

Aanmelden

Je kunt je aanmelden door een e-mail te sturen naar info@frij.frl en daarin ook aangeven of je mee wilt eten?

Achtergrond

Pionieren en nieuwe wegen bewandelen

Frij Fryslân is een coöperatie met de missie om een menselijke samenleving en gezonde natuurlijke systemen te realiseren, waar eigenaarschap en zeggenschap weer bij de mensen en gemeenschap liggen. Leden - mensen en bedrijven - vormen inmiddels al een krachtige mienskip. Er wordt gepionierd en er worden nieuwe wegen bewandeld.

Leerproces en transformatie voor ieder van ons

De bedoeling is dat deze nieuwe manieren van bouwen aan een menselijke economie voor autonomie zullen zorgen. Binnen verschillende thema’s wordt in werkgroepen en projectteams gewerkt aan de basisbehoeften zoals energie, zorg en lokaal en vers voedsel. In de mienskip creëren we met ieders inbreng “waarde”. Het is een leerproces en transformatie voor ieder van ons en alleen samen kunnen we dit voor elkaar krijgen.

Waardevolle connecties

Boerenbedrijven spelen een belangrijke rol in deze transformatie en autonomie. De reeds aangesloten boerenbedrijven leggen al diverse zaken in in de coöperatie. Denk hierbij aan voedingswaren, gebruik van hun locatie voor bijeenkomsten en/of gebruik van een stukje land om daar een moestuin op te starten. Van leden ontvangen ze o.a. hulp in hun bedrijven en waardevolle connecties voor hun projecten.

Over het bedrijf

Rûn Libben en Grûn van Gjalt Tjeerdsma en Leonne Muller is een klein biologisch melkveebedrijf met gehoornde koeien in een monumentale boerderij aan de Sweachsterwei bij het Koningsdiep.  Veel mensen kennen deze plek ook als een energieplek waar inspirerende bijeenkomsten plaatsvinden, of als de boerderij waar ooievaars hun nest hebben op het dak. 

Gjalt komt uit een boerengezin en boert al sinds 1985 op deze boerderij. Na tien jaar zijn bedrijf op gangbare wijze te runnen, verdiepte hij zich in biologische landbouw en maakte als een van de eerste boeren de transitie. Zes jaar geleden kwam metgezel Leonne erbij. Leonne had al jaren een grote nieuwsgierigheid naar het boerenleven. Ze vond er haar thuis en vormt een team met Gjalt in het werk op de boerderij. Daarnaast heeft ze ook een passie om hun ervaringen en diepe inzichten te vertalen naar blogs en beeld. 

Samen ontwikkelen Gjalt en Leonne hun plek in verbinding met grond en spiritualiteit. Hun drijfveer is om niet wetten, regels en inkomen te laten dicteren, maar diep te luisteren naar de natuur en ecosystemen op de boerderij. Als boeren willen ze afgestemd zijn om het juiste te doen voor dier en mens. Op de boerderij wordt geen gebruik van chemische producten gemaakt. Er is al veel geëxperimenteerd om de grond weer tot leven te brengen en een harmonisch systeem te realiseren. Dit zorgde voor het schoonste mestmonster vergeleken met dertig andere biobedrijven. Kalfjes blijven verder bijvoorbeeld  langer bij de moeder dan gebruikelijk is.

‘Het “product” dat de boerderij voortbrengt is vooral een ervaring’, zegt Leonne. Ze willen mensen laten zien hoe je in intieme harmonie met land en vee kunt leven. Mensen kunnen verse melk halen, maar wat ze krijgen is groter dan een glas melk. Ze delen hoe zij leven met de seizoenen en wat het werk is dat daarbij hoort; bemesten, oogsten, grazen. Op de boerderij leven ze in de cyclus van de natuur. Gjalt noemt dit intuïtief energetisch boeren.

Neem eens een kijkje op hun website. Deze staat vol met bronnen voor  inspiratie en educatie rondom de levensstijl van Gjalt en Leonne en landbouw in harmonie met de natuur.

Bedrijfsmodel

Het hoofdinkomen van het bedrijf komt uit de verkoop van melk. Geld is echter een middel en geen doel. De kwaliteit van leven van de koeien en de energetische waarde van de melk is belangrijker dan een hoge productie en opbrengst. Vertrouwen vormt de basis in het bedrijf. In de nabije toekomst verwachten ze ook vlees van eigen koeien te gaan leveren. 

Gjalt en Leonne gaan voor varen op je innerlijke kompas, genoeg voor jezelf, volheid, minder angst en meer vertrouwen. Met betrekking tot de vraag hoe de bedrijvigheid zich zal ontwikkelen zegt Gjalt: ‘Het gaat erom om open te staan om iets te ontvangen dat je niet kunt bedenken'. 

Visie

Gjalt en Leonne zijn dienstbaar aan het leven en de grond.  Het is de rol van de boer om er verantwoordelijkheid voor te dragen dat het geheel klopt. Zo zouden ze het liefst hun werkwijze vereenvoudigen naar zo weinig mogelijk processen met de producten, om deze zo puur mogelijk te houden en de energetische waarde intact te houden. De melk zou dan bijvoorbeeld direct de kaasbak ingaan, of worden verwerkt tot kefir. Dan blijven de vetten het meest intact, wat beter past bij de melk van hun koeien. Dieren zouden ze op eigen terrein willen laten slachten, wat op dit moment (nog) niet mogelijk is.

De boerderij is een thuis voor de mienskip en een plek waar van alles mogelijk is. Ze blijven weg van technocratie en laten zich niet beperken door wetten en regels. De scheppende energie is altijd aanwezig. Hun opgedane kennis over harmonie in de grond dragen ze over aan mensen die gemotiveerd zijn om te leren. ‘Rûn libben en Grûn is op de eerste plaats een energieplek -  de koeien horen erbij.' 

Op hun website beschrijven Gjalt en Leonne het zo: ‘Verscholen tussen de bomen van wet- en regelgeving zoeken wij de ruimte om opnieuw te verbinden vanuit onvoorwaardelijkheid. Het onderhouden van immateriële schoonheden in een leefgemeenschap gaat verder dan alleen woorden in stelling brengen of je afhankelijk te stellen van subsidies, beoordeeld vanuit beperkte zintuiglijke waarneming. Het juk dat wij economie noemen kan alleen lichter gemaakt worden vanuit jezelf. Vanuit liefde voor natuur en in samenwerking vanuit oprechte betrokkenheid is veel meer mogelijk. Dit brengt ons allen meer dan de som van de delen.’

Waarom bij Frij Fryslân

Gjalt en Leonne bezochten in 2022 het Frij Fryslân Frijheidsfestival in Rijs. Dat voelde als een thuis en er waren veel bekenden van hen: met z’n allen Fries zijn. Wat hun aanspreekt in Frij Fryslân is dat we het anders willen doen en dat we dat willen leren. De “hoe”-vraag staat daarbij centraal.  Aan jezelf werken daarbinnen is belangrijk. 

Hun aanbod aan de mienskip bestaat eruit om op een deel van het land een tuin aan te leggen. Ze zien verder mogelijkheden voor uitwisselen met leden in de mienskip, bijvoorbeeld via werkdagen waarin aspirant-leden van Frij Fryslân kunnen meehelpen, zaaien, repareren, etc. 

Themabijeenkomst maandag 2 oktober 2023 en meedoen

Heb je een boerenbedrijf of een ander bedrijf of project rond landbouw, voedsel en natuur? Dan ben je van harte uitgenodigd om op 2 oktober kennis te maken. Deze avond staat in het teken van het thema Landbouw en Voedsel. We bieden deze avond een breed programma met eten van de boeren, een verkoophoek, workshops (o.a. inmaken/wecken), een inhoudelijke dialoog over financiering voor boeren, bedrijfspresentaties en op te starten projecten rond moestuinen en elektrocultuur. 

Ook als je die avond niet kunt, ben je van harte uitgenodigd om een e-mail naar info@frij.frl te sturen. Dan wordt er contact met je opgenomen.

Aftrap thema Kunst en Cultuur - 18 september, Leeuwarden

Maandag 18 september vieren we de aftrap van het thema Kunst en Cultuur binnen Frij Fryslân. Het belooft een veelzijdige en gezellige avond te worden. Of je nu overweegt om mee te gaan creëren in dit thema, zelf kunstenaar bent en je mogelijk bij de coöperatie aan wilt sluiten of gewoon een leuke thema-avond bij wilt wonen… je bent in alle gevallen van harte welkom! Na aanmelding ontvang je gegevens over de lokatie. 

De avond is gevuld met een breed aanbod aan kunstuitingen en korte kennismakingsworkshops. Sommige workshops hebben een maximum aantal deelnemers. We werken niet met inschrijvingen.

Kom je ook? 

Stuur dan een e-mail naar info@frij.frl. De avond begint om 18:00 uur. Om 18:30 wordt eten geserveerd. Wil je mee-eten? Laat het dan bij je aanmelding (uiterlijk donderdag 14 september!) weten. Entree is vrij voor iedereen. Wij werken op basis van donaties.

Lees ook de thematekst.

Programma 18 september 18:00 - 22:30

Boer Bart

Bartele en Rianne Holtrop kochten als pasgetrouwd stel hun boerderij tien jaar geleden om er te boeren in harmonie met de natuur. Ze wilden er een landbouwbedrijf realiseren dat zo puur is dat het duizend jaar kan bestaan. Wellicht hebben jullie hun bedrijf voorbij zien komen in de media de afgelopen weken. Ze hebben een moedige stap gezet naar autonomie door de boerderij te delen met duizend  mensen in de vorm van obligaties.  Zo komen ze tot een boerderij die duizend jaar kan bestaan. Vol vertrouwen en geloof, vrij van bankleningen en kortetermijnwinsten. Het bedrijf wil een inspiratiebron zijn voor de nieuwe wereld, een “Nije Fryske Pleats”. 

Visie

Bartele en Rianne ontwikkelden hun boerderij zo dat deze volledig samenwerkt met de natuur en past in de omgeving. Zij combineren op de boerderij alle facetten van de natuur om te werken aan voedsel van hoge kwaliteit dat niet alleen voedzaam is, maar vooral bijdraagt aan de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de mens. De boerderij is milieuzuiver, diervriendelijk en energie-neutraal. De dieren worden serieus genomen in hun karakter en gevoel. De oplossingen voor de toekomstige landbouw liggen volgens Bartele en Rianne in de natuur en niet in technische processen. Daarom worden er geen chemische middelen gebruikt om producties te verhogen. Boer Bart werkt met oude rassen, en er worden planten, bloemen en bomen op de boerderij geplant, zodat de kringloop rijk, robuust en gezond wordt en blijft.

“Vooruit naar de oorsprong”

De inspirerende missie van Bartele en Rianne is om een tijdloos systeem te creëren op een boerderij die over duizend jaar nog bestaat. Na tien jaar boeren zijn ze een heel eind op weg en zien ze dat er veel mogelijk is om biodiversiteit terug te brengen en waarde te creëren.

Het bedrijf heeft ook een sociale functie en biedt naast melk, vlees en eieren tevens een werk- en leerplek aan mensen die even niet mee kunnen komen in de maatschappij. Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, die graag weer meer met zichzelf in contact komen en weer meer willen verbinden met de natuur en puur eten. Dat is succesvol. “Waarschijnlijk omdat onze boerderij zo goed met de grond verbonden is,” zeggen Bartele en Rianne. 

Bedrijfsmodel - betrokkenheid creëert denk- en creatiecapaciteit

De basis van het bedrijf bestaat uit een biologische melkveehouderij, weidende kippen, een restaurant en een speelboerderij. Er wordt door de koeien van Boer Bart melk geproduceerd, de kippen leveren heerlijke eieren en er wordt vlees van eigen dieren verkocht. De aanvullende bedrijfsactiviteit is de speelboerderij met horecagelegenheid. Deze plek is vast bekend bij veel mensen met jonge kinderen. Ze werken er met de producten van eigen boerderij en als het lukt met producten van kleine ondernemers uit de regio. Op die manier heeft niet alleen Boer Bart baat bij de bezoekers, maar ook de kleine ondernemers met mooie producten uit de regio. 

Door het delen van de boerderij in de vorm van obligaties zijn veel mensen uit de omgeving en daarbuiten onderdeel van het bedrijf. Het zorgt voor een enorme betrokkenheid en dat creëert een gigantische denk- en creatiecapaciteit. “Want als duizend mensen vanuit vertrouwen samenwerken ontstaat er iets dat we nu niet kunnen bedenken”, zegt Bartele. Ineens is alles mogelijk, zoals rijen met fruitbomen voor een ‘pluk-supermarkt’ of het aanpassen van het natuurlijke slotensysteem voor het ‘kweken’ van paling en vis. Bartele weet namelijk zeker dat natuur, landbouw en gezond leven elkaar versterken. Vooral als we durven te kijken naar hoe in de natuur alles met elkaar samenwerkt. 

Ambitie - voedselbos en zorgplek

Gedreven zijn Bartele en Rianne zeker. Vier gezonde zonen verder en midden in de obligatie-campagne komen de dromen voor coöperatie “Nije Fryske Pleats U.A.” in een stroomversnelling. Doordat de buurman zijn grond te koop heeft gezet, worden de plannen om van de boerderij een platform te maken voor veel meer dan alleen koeien en kippen twee jaar vervroegd. Er wordt in februari een voedselbos geweven over de hele boerderij. Dat moet een zorgplek worden waarin het verbouwen van voedsel, het omkijken naar mensen, scholing, therapie en alles wat we nu nog niet kunnen bedenken bij elkaar komen. Het is de bedoeling dat de coöperatie een platform wordt voor gedreven en ondernemende mensen, die met passie en vertrouwen hun talent willen toevoegen aan de wereld. 

Waarom bij Frij Fryslân

Toen Bartele Frij Fryslân bezocht leek het alsof de mensen in Frij Fryslân zijn eigen normen en waarden hadden opgeschreven. Normen en waarden die aangeven dat samenwerken beter werkt dan tegenwerken. We creëren namelijk zaken vanuit visie in plaats van ons af te zetten tegen bestaande systemen, gewoon omdat we weer terug moeten naar menselijkheid en gezonde natuur. Frij Fryslân biedt voor Bart de verbinding met gelijkgestemden en waardevolle connecties voor de projecten die zich in de opstartfase bevinden. Boer Bart is een boerderij van de mienskip.

Lees meer over Boer Bart hier: https://www.boerbart.nl

Themabijeenkomst maandag 2 oktober 2023 en meedoen

Heb je net als Boer Bart een boerenbedrijf of een ander bedrijf of project rond landbouw, voedsel en natuur? Dan ben je van harte uitgenodigd om op 2 oktober kennis te maken. Deze avond staat in het teken van het thema Landbouw en Voedsel. We bieden deze avond een breed programma met eten van de boeren, een verkoophoek, workshops (o.a. inmaken/wecken), een inhoudelijke dialoog over financiering voor boeren, bedrijfspresentaties en op te starten projecten rond moestuinen en electrocultuur. 

Ook als je die avond niet kunt, ben je van harte uitgenodigd om een e-mail naar info@frij.frl te sturen. Dan wordt er contact met je opgenomen.

Het begrip waarde 

Het woord ‘waarde’ is verwant aan het woord ‘worden’, dat oorspronkelijk ‘wenden, draaien’ betekende. Etymologen veronderstellen een betekenisontwikkeling van ‘toegewend’ naar ‘passend, overeenkomstig’ naar ‘een passende waarde hebbend’. Zo plat als een dubbeltje geslagen is iets waard wat de gek er voor geeft. Het is natuurlijk allemaal veel ingewikkelder dan dat, maar het is wel heel belangrijk om te beseffen dat waarde nooit absoluut is. Er zit altijd het element van vergelijking in: twee zaken worden met elkaar vergeleken en hun relatieve waarde wordt bepaald. De waarde van wat dan ook is altijd de uitkomst van een menselijke handeling van waardering. Waarde bestaat niet zonder de mens. 

Alles is te koop

In primitieve samenlevingen was niet alles te koop en ook niet alles persoonlijk bezit. In het moderne Westen is alles te koop en is bijna alles privébezit (onder andere dankzij de privatiseringsgolven van de jaren 1990). Om op dat eerste door te gaan: alles is een ‘commodity’ of handelswaar geworden. En alles is dus voor geld te koop. Er is een uitdrukking in het Engels die luidt: ‘everything is for sale if the price is right’. Dat betekent dat alles kan worden gekocht of verkocht als de koper en de verkoper het eens worden over de juiste prijs. Het impliceert dat alles een geldelijke waarde heeft en dat mensen bereid zijn alles te verkopen als de prijs maar goed is.  

Waarschijnlijk begint bij iedereen wel iets te knagen bij de uitdrukking dat alles te koop is. Wat gebeurt er dan? Als we ‒ opnieuw een Engelse uitdrukking gebruikend ‒  ‘sell your mother’, dus iets verkopen dat ons heel dierbaar is, en waarvan iedereen kan zien dat het verkopen ervan onethisch is, dan is er dus ten diepste iets mis als alles in de wereld een handelswaar is geworden. En dat is helaas wel de situatie waar wij ons in bevinden. 

Geld

Ook de etymologie van het woord ‘geld’ is interessant. Het is een afgeleide van het werkwoord ‘gelden’, wat het meest voorkomt in de vorm ‘vergelden’ en oorspronkelijk ‘vergoeden, betalen, compenseren’ betekent. We moeten daarbij in eerste instantie denken aan een context van geweld tussen mensen en het afkopen van wraak. Weergeld was de prijs van een mensenleven: de hoeveelheid waardevolle zaken die je moest betalen aan de naaste familie van iemand die je had gedood. Als je dat niet deed was het oog om oog, tand om tand: dan nam de familie wraak. Je betaalde dus om je eigen leven te behouden en moest de familie er vaak van overtuigen om het weergeld te accepteren en van wraakneming af te zien. 

Ook het verouderde woord ‘gilde’ is verwant. Een gilde was een middeleeuwse beroepsvereniging (bijvoorbeeld het bakkersgilde, het kaarsemakersgilde etc.), maar deze verenigingen waren begonnen als offergemeenschappen, waar de christelijke kerk niet zo blij mee was: er zat een prechristelijk trekje in. En dat komt nog tot uiting in het woord gilde, dat verwijst naar het gezamenlijk betalen voor de rituele maaltijd die ze nuttigden. 

Waarde wordt tegenwoordig uitgedrukt in geld, in de betekenis die wij kennen: euro’s, dollars of roebels. En dat leidt ook heel vaak tot gekke situaties. De meeste mensen moeten werken voor hun geld, waardoor hun levensenergie, gemeten in uren, wordt omgewisseld voor geld. Terwijl mensen dus waarde creëren door hun tijd, werkkracht, denkkracht en creativiteit om te zetten in dingen van waarde, zijn het niet mensen die het recht hebben om geld te creëren. Dat zijn de banken. De banken controleren dus op deze manier de levensenergie van mensen. 

En wat te denken van de mismatch die soms wordt gevoeld door de waarde die wordt toegekend aan iets, uitgedrukt in geld, en de waarde die het voor de bezitter of schepper heeft? Neem het voorbeeld van een oud theepotje dat wordt meegenomen naar het TV-programma ‘Tussen Kunst en Kitsch’, waar experts de kunstobjecten en antiquiteiten van bezoekers taxeren. Dat theepotje blijkt slechts een paar tientjes waard te zijn. Maar voor de bezitters is het een kostbaar aandenken aan hun overleden moeder. Voor hen is het van onschatbare waarde. En toch zijn ze teleurgesteld als ze de taxatie van de expert horen. Net alsof hij de waarde van hun moeder moet uitdrukken. 

Kortom, voor nu kunnen we concluderen dat er heel veel te filosoferen valt over waarde en geld. Dat lijkt misschien een exercitie voor filosofen of wetenschappers, maar de huidige tijd en staat van de samenleving nopen ons om samen dit onderwerp te onderzoeken. Om onze harten en geesten los te weken en op een nieuwe manier met elkaar te kunnen samenleven moeten we met zijn allen over waarde en geld en de plaats daarvan in ons leven nadenken. Dit was daartoe een kleine eerste aanzet en deze wordt vervolgd.

Wat betekent waarde voor jou? 

Een interessant onderwerp om vanuit diverse invalshoeken over na te denken en met elkaar te bespreken.

Houd ook de nieuwsbrief en de agenda in de gaten voor meer artikelen, de aankomende themabijeenkomst Waarde en nieuwe werkgroepen.

Waarom zal kapitalistische mondialisering er zeker niet in slagen welvaart, geluk en vrede te brengen voor de hele mensheid? De twee fatale tekortkomingen van het kapitalisme zijn de crises van klassenpolarisatie (de rijken worden rijker, er is steevast een groep allerarmsten en de middenklasse wordt steeds onzekerder) en van ecologische onhoudbaarheid (een onvermijdelijk gevolg van zowel kapitalistische als socialistische groeidogma's). Deze crises kunnen direct worden toegeschreven aan de transnationale kapitalistische klasse (bestaande uit zakelijke, politieke, professionele en consumentgerichte fracties) en haar dominante waardesysteem, de cultuurideologie van het consumentisme.

Laat ik simpelweg wijzen op de belangrijkste elementen van een progressieve niet-kapitalistische transitie. Het eerste is de maat. Enorme transnationale ondernemingen en bedrijfsstaten, bediend door enorme professionele en organisaties voor consumptiegoederen en -diensten, domineren overal het leven van mensen. Het lijkt dus voor de hand te liggen dat kleinschalige structuren beter zouden kunnen werken en mensen beter in staat zouden kunnen stellen een bevredigender leven te leiden. Dit is niet een droombeeld van geïsoleerde, lokale cellen; mijn visie op een alternatieve, radicale, voortschrijdende mondialisering voorziet in netwerken van kleine producenten-consumentencoöperaties (PCC's) die op verschillende niveaus samenwerken. In de eerste plaats om een behoorlijke levensstandaard voor iedereen op de planeet te waarborgen.

Hoe kunnen PCC's worden georganiseerd om het emancipatoir potentieel van mondialisering te benutten in een niet-kapitalistische wereld? Het eenvoudige en bemoedigende antwoord is dat ze zouden werken, althans in de vroege stadia van transformatie, net zoals miljoenen kleinschalige coöperatieve groepen momenteel al werken in enclaves over de hele wereld. 

De andere essays in dit symposium documenteren inspirerende verhalen over progressief activisme en bewustwording, maar het is niet verwonderlijk dat ze allemaal problematisch zijn. Sharryn Kasmir laat zien dat Mondragon – ooit de grootste hoop van de coöperatieve beweging – onvermijdelijk gecompromitteerd lijkt binnen het kader van een mondiaal kapitalistisch systeem. In haar casestudy van de Uralungal Labour Contract Cooperative Society in Kerala onthult Michelle Williams de noodzakelijke voorwaarden voor echte controle door werknemers, maar haar conclusies suggereren dat de toekomst ervan niet zeker is. In het interview met Paul Singer biedt de evolutie van de Solidariteitseconomie in Brazilië bemoedigende resultaten om mensen uit de armoede te halen, maar het blijft een enorme opgave en het is onduidelijk hoe de samenleving als geheel kan worden veranderd. Julián Rebóns analyse van door arbeiders gerunde fabrieken in Argentinië roept vragen op over waarom een kapitalistische staat het hen gemakkelijk zou maken om te gedijen of zelfs te overleven. Zo ook het onderzoek van Theodoros Rakopoulos' naar anti-tussenhandelmarkten in Griekenland, waar linkse kaping van de staat door de politieke partij Syriza de beweging eerder lijkt te remmen dan te ondersteunen.

Geen van deze initiatieven wijst op een uitweg uit kapitalistische uitbuiting of ecologische onhoudbaarheid, en geen van hen problematiseert echt de rol van de staat – of het nu links, rechts of centristisch is – noch hoe deze initiatieven werken met de kapitalistische consumentenmarkt. Ik concludeer dat alle staten uiteindelijk hiërarchisch zijn en dat we alleen in kleinschalige gemeenschappen zoals PCC's, lokaal of wereldwijd verbonden via het internet, dit onvermijdelijke hellend vlak kunnen vermijden.

In zijn Prison Notebooks zei Gramsci dat in tijden van crisis het oude sterft en het nieuwe nog niet geboren is. Terwijl Gramsci de aandacht vestigde op de ziekelijke symptomen van een dergelijke situatie (in 1930), is onze crisis anders. Ik wil de aandacht vestigen op meer hoopvolle symptomen (die wachten om geboren te worden) van onze huidige crisis van kapitalistische hegemonie.

De levensvatbaarheid van initiatieven die proberen concurrentie met de markt te vermijden en te ontsnappen aan de hiërarchische staat, berust op vele ongeteste aannames. De eerste veronderstelling is dat degenen die essentiële dagelijkse taken uitvoeren, hun werk zouden blijven doen in een PCC (Participatory Community Cooperative) in plaats van bij grote bedrijven en hun lokale dochterondernemingen. Dit betreft talloze mensen die momenteel werkzaam zijn in particuliere of publieke sectoren, direct of indirect, om PCC's op te richten in hun lokale gemeenschappen, waar voedsel wordt geproduceerd, transport wordt georganiseerd, leermogelijkheden en vaardigheidsoverdracht worden verzorgd, gezondheidszorg wordt verstrekt, energiesystemen worden beheerd, enzovoort. PCC's doen dit al op kleine schaal over de hele wereld, maar dergelijke initiatieven hebben het moeilijk binnen kapitalistische markten. Gemeenschapsondersteunende initiatieven op het gebied van landbouw in verschillende delen van de wereld vertegenwoordigen een eerste stap op een lange en moeilijke weg naar zelfvoorziening in deze sfeer.

Neoliberale ideologen beweren dat er geen alternatief is voor kapitalistische globalisering. Als we hun weigeren te geloven en beginnen met het creëren van alternatieven en deze alternatieven bewijzen zichzelf op hun eigen voorwaarden, dan kan de logica van de markt worden weerlegd, ondermijnd of simpelweg genegeerd. Terwijl ik dit schrijf, zie ik de lach op de gezichten van degenen die dit wel zouden willen geloven, maar het ongeloofwaardig vinden. Honderd jaar geleden werden ideeën over succesvol transplanteren van menselijke organen, live gebeurtenissen van overal ter wereld volgen, lopen op de maan, intercontinentaal reizen binnen paar uren en instant communicatie als ongeloofwaardig weggezet. Zoals de oproep van het Wereld Sociaal Forum luidt: “Een andere wereld is mogelijk.”

Met zeer weinig uitzonderingen is de sociologie zwijgzaam over dergelijke zaken; zelfs de overweging om ze aan te kaarten, brengt de ongemakkelijke dreiging van professionele spot met zich mee van de Weberiaanse waardevrije poortwachters. Het is niet verwonderlijk dat graduate schools en financieringsinstanties over het algemeen terughoudend zijn om onderzoek te ondersteunen langs niet-kapitalistische lijnen. De ironie is dat er natuurlijk een grote hoeveelheid onderzoek bestaat dat kritisch is over vele facetten van de kapitalistische samenleving, maar praktisch niets daarvan het kapitalisme zelf ter discussie stelt of vraagtekens plaatst bij de niet-kapitalistische samenleving; zelfs een denker zo vooruitstrevend als E.O. Wright komt min of meer tot deze conclusie in zijn veelgeprezen werk Envisioning Real Utopias.

Maar de tijd is rijp voor een nieuwe radicale progressieve sociologie om deze uitdaging van theorie en onderzoek over de niet-kapitalistische samenleving aan te gaan. Dit zou inhouden dat het dogma van de steeds toenemende groei, de steunpilaar van de kapitalistische globalisering, de sociaal-democratie en het orthodoxe marxisme, ter discussie wordt gesteld. Dit wordt al besproken via het idee van gemeenschappelijk gedragen ontgroeien (degrowth). Het zou zeker betekenen dat de rijken minder rijk zouden worden en de armen rijker zouden worden in materiële bezittingen, hoewel iedereen zou profiteren van niet-materiële rijkdommen. De cultuur-ideologie van het consumentisme zou worden vervangen door een cultuur-ideologie van mensenrechten en verantwoordelijkheden, waarvan de belangrijkste een serieuze inzet is voor een fatsoenlijke, duurzame levensstandaard voor iedereen.

Alleen door de markt te negeren kunnen we ontsnappen aan de onvermijdelijke catastrofale gevolgen van de kapitalistische globalisering. Toegegeven, dit klinkt totaal onrealistisch, maar alleen als we de achilleshiel van het wereldwijde consumptiekapitalisme niet erkennen. Het is namelijk gebaseerd op soevereiniteit van consumenten en consumenten kunnen niet worden gedwongen om junkfood en -drank en junkcultuur te consumeren. De macht van kapitalistische marketing en reclame en het ideologische staatsapparaat is formidabel, maar als ouders er volledig bewust van kunnen worden gemaakt hoe de markt hen en hun kinderen schaadt, is er nog hoop voor de planeet en iedereen die erop leeft. Hoe moeilijk het ook is om ons het einde van het kapitalisme, het einde van de hiërarchische staat en de noodzaak tot ‘degrowth’ voor te stellen, in ieder geval geldt: hoe langer we ermee wachten, des te moeilijker het zal zijn om het tot stand te brengen.

Leslie Sklair, London School of Economics (oorspronkelijk gepubliceerd in 2016, vertaald met toestemming van de auteur)

De vorm waarvoor gekozen is, is die van de coöperatie: een combinatie van een vereniging en een bedrijf. In de coöperatie leren we om weer als mensen samen te leven en te werken. Ondertussen bouwen we onze eigen economie op. Zo werken individuen, initiatieven en bedrijven samen aan een ecosysteem waarin de mens en natuur centraal staan en waarin de zeggenschap weer bij de mensen ligt.

Op verschillende andere plekken in Nederland zijn mensen actief in soortgelijke bewegingen. Bij het opstarten en draaien hiervan komen we diverse uitdagingen tegen. Op 16 juli komen mensen van Frij Fryslân langs om te delen hoe zij hiermee omgaan en om ervaringen en lessen uit te wisselen, in de vorm van een presentatie en een dialoog.

Je bent van harte welkom! Toegang is op basis van een vrijwillige donatie. Koffie en thee zijn tegen betaling verkrijgbaar.

Gegevens bijeenkomst

Lokatie: Marconistraat 7, 7903 AG Hoogeveen
Inloop: 13.00 uur. 
Aanvang: 13.30 uur.

Aanmelden via  zwd4.0@proton.me.

Heb je nog vragen?

Stuur een e-mail naar zwd4.0@proton.me.

Een leercommunity voor en door leerlingen en hun ouders

Maandelijkse zijn-dag op unieke locatie

Om de leercommunity op te bouwen, komen de oprichters vooralsnog één keer per maand samen op de tweede zaterdag van de maand met andere ouders en hun kinderen. Hier verbinden zij op een (nu nog) wisselende plek in de natuur. Activiteiten en ideeën komen vooral van de kinderen van alle leeftijden. Er zijn optionele activiteiten, zoals wildplukken, hutten bouwen, samen koken, zingen, muziek maken, spelletjes doen en knutselen.

Van mensen die zich aansluiten vraagt Sinnewende betrokkenheid en commitment. De kinderen worden gevolgd in wat zij nodig hebben om te kunnen leren. Ouders kunnen hierop aansluiten door hun expertise en ideeën in te brengen.

Door deze aanpak blijft het plezier in leren behouden. Iedereen leert van elkaar en de vraag om bijvoorbeeld te leren rekenen en lezen volgt vanzelf wanneer deze vaardigheden nodig zijn bij wat de kinderen willen leren.

Voorlopig vinden deze dagen plaats in het weekend, om voor alle kinderen, of ze nu wel of niet in het schoolsysteem zitten, een fijne plek te creëren. Kinderen in het schoolsysteem kunnen opladen in de natuur en praktisch bezig zijn als tegenwicht voor een lange schoolweek. 

Ook mensen zonder (schoolgaande) kinderen die hun kennis willen delen, of die graag iets van kinderen leren, zijn van harte welkom. We leren van elkaar: jong van oud en oud van jong!

Praktische informatie

Wie: kinderen van alle leeftijden en hun ouders alsmede begeleiders die hun kennis willen delen.

Wanneer: Elke tweede zaterdag van de maand van 10.00 – 15.00 uur.

Waar: Omgeving Drachten / Beetsterzwaag; de locatie kan elke maand wisselen.

Waarom: Vanuit deze bijeenkomsten willen we samen met ouders, kinderen en betrokkenen een leercommunity opzetten.

Mail voor meer informatie sinnewende@protonmail.com

De afgelopen maanden hebben werkgroepen binnen de coöperatie Frij Fryslân zich gebogen over de visie op gezondheid, hoe we vraag en aanbod van zorg kunnen samenbrengen en hoe de financiële kant ervan gewaarborgd kan worden. We zijn nu binnen het thema Gezondheid gestart met het uitnodigen van zorgbedrijven voor het coöperatief waarderingssysteem. 

Graag vertellen wij je meer over onze visie, plannen en hoe we de onderlinge samenwerking zien. Gezondheid is ons belangrijkste bezit en er is over de hele linie, zowel preventief als curatief, veel werk aan de winkel. Dit samen doen maakt het zoveel leuker en krachtiger!

Je bent van harte  welkom op maandag 16 oktober in Leeuwarden. Mocht je niet kunnen, dan is de volgende mogelijkheid op maandag 11 december op dezelfde locatie.

Programma:

• 18.45 – 19.15 uur: uitleg over het Frij Fryslân waarderingssysteem.
• 19.15 – 19.45 uur: visie op gezondheid, uitleg over de eerste stap, toekomstige stappen en hoe we de onderlinge samenwerking zien.
• 19.45 uur: mogelijkheid tot napraten en kennismaken met aanwezigen.

Na aanmelding via info@frij.frl o.v.v. ‘bijeenkomst zorgondernemers’ sturen we je een bevestiging met meer informatie en locatie.

We kijken ernaar uit je te ontmoeten op 16 oktober of 11 december!

Wat kun je verwachten?

• Kennismaken, verbinden  en uitwisselen
• Duidelijkheid over missie en visie van Frij Fryslân
• Duidelijkheid over hoe de mensen bij Frij Fryslân met elkaar omgaan
• Een ervaring met je eigen drijfveren en kwaliteiten
• Een heleboel plezier!

En antwoord op de vragen:

• Wat is de missie van Frij Fryslân?
• Hoe wordt die missie nagestreefd?
• Wat drijft de mensen binnen Frij Fryslân?
• Hoe wil je zelf het liefste bijdragen?
• Welke drijfveren en kwaliteiten wil je daarbij inzetten?
• Wat kun je doen binnen Frij Fryslân?

Ben je er bij?

Deze workshop wordt regelmatig gegeven tijdens de inloopmaandag. Je werkt in een overzichtelijke groep met meerdere begeleiders: dit om te garanderen dat er voldoende persoonlijke aandacht is voor jou en je vragen en ervaringen.

De workshop is kostenloos voor leden. Schrijf je vast in voor deze leuke interactieve ervaring! Je kunt na de training ook gezellig een hapje mee-eten voor een door jou te bepalen donatie. Ook het koken wordt door (aspirant-)leden gedaan op de maandag.

Laat je inspireren

Deze workshop is een introductie. We starten later dit jaar met uitgebreidere trainingen rond persoonlijk leiderschap, ondernemerschap, samenwerking en zeggenschap.

Aanmelden

Je kunt je aanmelden voor de workshop via info@frij.frl.

Op zaterdag 24 juni organiseert Keuze Vrij Bij Mij in samenwerking met Frij Fryslân de Kies Jouw Geld Dag in Friesland. Hier ontdek je alles over veelbelovende alternatieven voor het falende geldsysteem en de CBDC. En hoe je ermee aan de slag kan gaan.

Waarom deze dag? Heel simpel. In plaats van je zorgen te maken over stijgende prijzen, een nieuwe economische crisis, het afschaffen van cash geld of de komst van programmeerbaar geld (de digitale euro of CBDC) waarbij overheden en banken controle krijgen over jouw portemonnee, kan je beter je aandacht richten op de veelbelovende alternatieven op het gebied van geld. Want die zijn er!

Bij de Kies Jouw Geld Dag zetten we een aantal van deze geweldige initiatieven voor je op een rij. Friese en (inter)nationale. Zo ga je luisteren naar lezingen van Ronald Bernard (URA), Anthony Migchels (Florijn), Bart van Meulenbroek (Friling), Lenie Braks & Petra Vlutters (Fryske Euro) en Serhan Meewisse (Bitcoin). In het panelgesprek kan je de sprekers (kritisch) bevragen en op de informatiemarkt ontdek je hoe je er praktisch mee aan de slag kunt gaan. In deze video vertelt Olaf Weller van Keuze Vrij Bij Mij er meer over: https://vimeo.com/829359028

Speciaal voor jou hebben we deze kortingscode waarmee je € 5,- korting krijgt op je ticket: 5KJGDFFR247

Kijk voor meer info en reserveer snel je plek hier.

Wat speelt er in je leven en zijn er dingen die je anders zou willen doen? 

Leef jij je dromen of ben je juist afgelopen jaren de weg een beetje kwijtgeraakt? 

Heb je zin in nieuwe contacten en een goed gesprek bij het kampvuur?

Het programma

Het programma bestaat uit een mix van lekker buiten bezig zijn en de boer helpen met de moestuin en dieren. Workshops naar keuze, van wildplukken tot bewustzijnsactiviteiten die je helpen meer inzicht te krijgen in je eigen leven.

Er is een planbord aanwezig waar je zelf kunt invullen wat je graag wilt ondernemen.

• ‘s Ochtends: fijne start met lichamelijke activiteiten om in balans te komen
• Dagdelen waarin je kunt kiezen uit:
  • Meehelpen op de boerderij (o.a. klussen en dieren verzorgen)
  • Workshop: een blik naar binnen, wat leeft er in je nu?
  • Moestuin verzorgen en groenten oogsten
  • Activiteiten in het natuurgebied
  • Sportactiviteiten: polsstokspringen, volleybal, etc.
• ‘s Avonds is er een kampvuur en gezelligheid!

Waar en wanneer

Data: 8 t/m vrijdag 11 augustus 
Locatie: we verblijven op een zorgboerderij in Noord-Friesland. Je deelt met 3 anderen een kamer. 
Kosten: voor Frij Fryslân aspirantleden €100,- en niet-leden € 125,-. Mocht dit niet lukken, neem dan contact met ons op. Dit bedrag is inclusief overnachting, eten en drinken. We eten heerlijk gezond, rekening houdend met alle allergieën en diëten. 
Vragen: mail naar gezondheid@frij.frl
Aanmelding: via het formulier hieronder. Hier kun je dingen aangeven die voor jou belangrijk zijn. 

Kijk jij voor jouw gevoel ook te vaak op de telefoon? Dan hebben we goed nieuws. We gaan even heerlijk offline deze dagen (er is wel bereikbaarheid indien nodig).

Na een paar dagen ga je weer lekker opgeladen en met mooie inzichten naar huis. Je voelt de vrijheid weer in hoe jij je leven wilt vormgeven.

Een midweek om nooit te vergeten! 

Heb jij zin om weer echt je eigen vrijheid te voelen, te leven in het ritme van de natuur en te ontdekken hoe jij in het leven wilt staan?

Geef je dan snel op voor deze 4-daagse midweek met onderstaand formulier!

Voordelen van aansluiting

• Frij Fryslân is een groeiende, hechte mienskip met veel potentiële afnemers van diensten en/of producten van je bedrijf.
• Er zijn veel mogelijkheden om je aanbod onder de aandacht te brengen bij zowel de leden van de coöperatie als andere geïnteresseerden in Frij Fryslân. Denk hierbij aan ledenbijeenkomsten, bedrijfsreportages op YouTube en Odysee en verder onder andere nieuwsbrieven en websites.
• Een tweewekelijkse mogelijkheid om contact te maken met de coöperatieleden is onze inloopmaandag. Hier kun je in de bedrijvenhoek je bedrijf presenteren en desgewenst producten en diensten verkopen.
• We bundelen krachten. Samen staan we sterker en creëren we voor iedereen meerwaarde en meer autonomie: dit is de coöperatieve gedachte! Zo worden er momenteel de eerste stappen gezet met de inzet van leden uit de coöperatie bij een aangesloten bedrijf.

Aanbod voor de coöperatie

Een belangrijk uitgangspunt is dat ieder (aspirant-)lid iets in de coöperatie brengt. Mensen zetten hun tijd, energie en talenten in. Voor bedrijven betreft dit vaak een gift aan de coöperatie in de vorm van producten of diensten. Voor iedere organisatie zal dit aanbod maatwerk zijn. Het kan lastig zijn om jouw gift als bedrijf vooraf te bepalen. Dan is het ook mogelijk om een intentie uit te spreken, die na aansluiting in overleg concreet gemaakt wordt.

Enkele voorbeelden

Zo kun je denken aan een zorgverlener die iedere week één consult beschikbaar stelt aan de coöperatie, een timmermansbedrijf die zes werkuren per maand inbrengt, een boer die 50 kilo kaas doneert voor Frij Fryslân bijeenkomsten of een speelgoedwinkel die elke maand een spel schenkt aan een bij ons aangesloten school. 

Uitwisselingssysteem (Wurdearring)

De inbreng van mensen en de donaties van bedrijven zullen worden uitgewisseld door middel van een systeem: de digitale Friling. Daarmee start in 2023 een pilot. Een experiment waarbij (nog) niet exact te voorspellen valt hoe het uitpakt. Dit vraagt nog verdere uitwerking. Het belangrijkste uitgangspunt is dat dit een middel is waarbij iedereen meerwaarde ervaart: een win/win situatie.

Lid worden?

Iedere organisatie kan een verzoek tot lidmaatschap indienen: eenmanszaken, stichtingen, BV’s, andere coöperaties, etcetera.  Er gelden twee voorwaarden: de organisatie onderschrijft de visie van Frij Fryslân en de organisatie doet een aanbod aan de gemeenschap. Na ontvangst van dit verzoek, zal de gemeenschap aangeven of zij het eens is met de aansluiting van de organisatie.

De gemeenschap heeft het voor het zeggen

In Frij Fryslân nemen de mensen gezamenlijk, transparant en eerlijk besluiten. Ook over het aansluiten van organisaties beslist de gemeenschap. Hierbij hebben andere organisaties geen stem, een bedrijf kan dus niet meebeslissen over de aansluiting van een ander bedrijf. We doen dit zo omdat levende mensen degenen zijn die het heft in handen horen te hebben.

Kennismaken

Heb je een bedrijf en wil je eerst vrijblijvend kennis maken met mensen in de coöperatie? Ontmoet ons dan op een inloopmaandag (zie ook de agenda op frij.frl) of neem contact op via info@frij.frl. 

De Bedrijvengroep staat voor je klaar!

We kunnen ons voorstellen dat je vragen hebt. Binnen Frij Fryslân is werkgroep Bedrijven actief. Deze groep fungeert als eerste aanspreekpunt voor organisaties en blijft bereikbaar voor al je vragen. Zij kunnen ook helpen met het invullen van het aanmeldformulier. Na aansluiting blijven zij aanspreekpunt en bereikbaar voor vragen. 

Ter introductie

We maken onderscheid tussen een mienskip, een werkgroep en een uitwissselgroep.

Mienskip (MSK)

Een mienskip is er voor iedereen die geïnteresseerd is in het betreffende thema. Hier worden aspirant-leden op de hoogte gehouden van ontwikkelingen, bijeenkomsten en vragen omtrent het thema en kunnen ze hun ideeën, tips en kennis delen.

Werkgroep (WG)

Werkgroepen hebben een duidelijk doel waar alle deelnemers aan gecommitteerd zijn. Er zijn rollen en verantwoordelijkheden en iedereen is tenminste drie uren per week beschikbaar om hieraan te werken. Aansluiten is niet zonder meer mogelijk bij alle groepen, aangezien sommige groepen al lang draaien en/of het maximale aantal deelnemers bereikt is. Neem dus contact op als je geïnterresseerd bent. 

Uitwisselgroep (UG)

Uitwisselgroepen werken niet aan een specifieke opgave en zijn er om te verbinden op thema’s die mensen belangrijk vinden, zoals hoe je als man of vrouw in je kracht kunt komen. De omvang verschilt per uitwisselgroep, en ook of het mogelijk is om vrij aan te sluiten. Neem dus contact op als je geïnterresseerd bent. 

Overzicht

Landbouw en voedselzekerheid

WG - Landbouw financiële oplossingen: de werkgroep bevindt zich in een afrondende fase. De geleerde lessen worden verwerkt in een artikel.
WG - Voedselbossen en permacultuur (meerdere groepen): richt zich eerst op het uitwisselen van kennis (educatie), eigen kweek en op termijn: voor iedereen een voedselbos op loopafstand.

Gezondheid

MSK - Mienskip Sûnens

WG - Basisteam (Mienskip): heeft een faciliterende rol en draagt er zorg voor dat taken en werkgroepen binnen het thema Sûnens goed aangesloten zijn op de missie, visie en strategie van het thema en Frij Fryslân in het geheel. Ze helpen de werkgroepen om hun opgave te realiseren.
WG - Alternatieve 'financiering': buigt zich over alternatieve financiering van gezondheid en zorg binnen de coöperatie. Mogelijkheden en juridische kaders worden onderzocht om vervolgens één of meerdere concepten te ontwikkelen.
WG - Deagewoan Sûnens: wil vanuit een respectvolle en veilige basishouding ruimte geven aan de diverse zienswijzen en wensen rond het aardse afscheid.
WG - Súvere Apotheca: werkt aan het oprichten van een apotheek met natuurlijke, op maat gemaakte en welzijnsverhogende middelen voor de mens.
WG - Jongerengroep: gaat zich bezighouden met de begeleiding en ondersteuning van jongeren. Daarnaast wordt er gekeken naar mogelijkheden om deelgroepen op te zetten voor activiteiten in groepsverband. De groep organiseert in de zomer een jongerenweek.
WG - Holistische Zorg Frij Fryslân: (komen later meer groepen uit voort): richt zich op het ontwikkelen van een model en bedrijfsplan voor een holistisch en coöperatief zorgaanbod in de wijk of regio. Denk hierbij aan thuiszorg, verloskundige- en kraamzorg en zorg aan mensen met een handicap. 
WG- Sûnens Foar Elkenien: deze werkgroep onderhoudt de contacten met en werkt samen met de zorgprofessionals die zich bij de coöperatie aan hebben gesloten.

UG - BewustGezondZijn: houdt zich bezig met het toepassen van inzichten uit de kwantumfysica binnen het thema Gezondheid. Op dit moment wordt er gewerkt met intentie-experimenten om te onderzoeken wat de kracht van intenties is op de omgeving en op onszelf, met als doel deze kennis en uitkomsten te delen binnen Frij Fryslân.
UG - Mannenkracht: terugkerende bijeenkomst voor mannen waar er ruimte is voor het delen over uitdagingen en kwetsbaarheden om elkaar te zien, te steunen en om in je mannenkracht te staan.
UG - Vrouwenkracht: terugkerende bijeenkomst voor vrouwen waar er ruimte is het delen over uitdagingen en kwetsbaarheden om elkaar te zien, te steunen en om in je vrouwenkracht te staan.
UG - Deel & Heel: een ieder heeft te maken met trauma in het leven, groot of klein. Trauma's ontstaan altijd in relatie tot een ander. Als we deze persoonlijke stukken in contact brengen, door deze te delen met een ander, kan er heling ontstaan. Voor onszelf en voor onze omgeving.

Autonoom wonen

MSK - Mienskip Wenjen: op dit kanaal verbinden aspirant-leden zich rond het thema wonen. Hier kunnen mensen met een (autonoom) wooninitiatief een oproep plaatsen. Ook worden (thema)bijeenkomsten aangekondigd en wordt inspirerende informatie gedeeld.

WG - Basisteam Wenjen: faciliteert en modereert de Mienskip Wenje.
WG - Krachtplaatsen: doet onderzoek naar de verschillende bekende en onbekende krachtplaatsen in Fryslân en naar mooie verhalen en gaat op ontdekkingstocht naar wat deze krachtplekken ons kunnen brengen. In de nabije toekomst zal de groep excursies aanbieden.

Frysk Enerzjybedriuw

MSK - Mienskip FEB

WG - Bestuur: geeft vorm aan de strategie en bedrijfsvoering. Leden van het bestuur zijn deelnemer in de verschillende werkgroepen.
WG - Werving: houdt zich bezig met vraagstukken rondom klantaansluitingen en -werving.
WG - Marketing: houdt zich o.a. bezig met het vertalen van het concept naar een duidelijk verhaal voor de klant en ontwerp van logo, huisstijl en website.
WG - Productie: houdt zich bezig met in- en verkoop van energie en assets en zet in op het zoveel mogelijk produceren van energie binnen de coöperatie.
WG - Juridisch: buigt zich over de juridische aspecten, zoals het opstellen van goede contracten, inrichting van besluitvormings- en zeggenschapsprocessen en vormgeving van de coöperatie na de flitsperiode.
WG -Administratie/financieel: legt een administratie aan die past bij de groeistrategie en die inzicht en zekerheid biedt. De administratie heeft een leden-/klantentak en een financiële tak.
WG - IT: kiest en zet goede systemen op die de bedrijfsvoering faciliteren en die het snel opschalen met een klein team mogelijk maken.

Vrije Energie

MSK - Mienskip Frije Enerzjy

WG - Basisteam Vrije Energie: faciliteert de verschillende werkgroepen die concreet aan de slag zijn met onderzoek en proefopstellingen. Daarnaast modereren ze de Mienskip Frije Enerzjy.
WG - Magneetmotor: werkt aan een proefopstelling.
WG - WSM (Waterstofmotor): doet vooronderzoek om vervolgens een plan van aanpak te maken.
WG - SPAD/GEET (plasmagenerator): werkt aan een (proef)opstelling.
WG - NEU (Neutrino energie): doet vooronderzoek.
WG - KPP (Kinetic Power Plant): doet vooronderzoek. Er zijn al bedrijven met een "werkende" proefopstellingen.

Jild

WG - Algemeen: houdt zich bezig met het te ontwikkelen uitwisselingssysteem binnen de coöperatie (Wurdearring), de Friling - onze zilveren munt-, en doet onderzoek naar betalen via de ether.

Onderwijs / Leren en groeien

MSK - Mienskip Leren en Groeien / Onderwijs 

Werk en Economie

WG - Bedrijvengroep: fungeert als eerste aanspreekpunt voor aangesloten bedrijven en bedrijven die willen aansluiten. De groep werkt ook aan actieve acquisitie van nieuwe bedrijven.
WG - Toerisme-applicatie: een online platform is in de maak om de Friese toeristische sector en economie te versterken. Op dit platform worden horeca- en andere ondernemers, evenementen en bijzondere plekken zichtbaar gemaakt.

Technologie

WG - Wurdearring web-app: deze groep ontwikkelt  i.s.m. de jildgroep de eerste Frij Fryslân digitale Wurdearring-applicatie. Wurdearring wordt binnen de coöperatie gebruikt voor uitwisseling.

Organisatie

WG - Kernteam / bestuur: is het bestuur: voorzitter, secretaris en penningmeester.
WG - Facilitair kernteam: voert zaken uit als ledenadministratie, facturen, mailbox, schrijft externe nieuwsbrieven en berichten voor het interne nieuwskanaal Nijs & Updates. Coördineert diverse zaken (mee), waaronder bijeenkomsten en ondersteuning van mienskippen en werkgroepen.
WG - Facilitair divers: in deze groep houden alle facilitaire mensen contact over diverse onderwerpen. Van hieruit wordt o.a. de inloopmaandag gepland en gecoördineerd.
WG - Facilitair workshops en lezingen: biedt ondersteuning aan mensen en groepen die workshops, lezingen en excursies willen organiseren.
WG - Hoarizonstipers: deze groep richt zich op diverse aspecten van het inrichten van een ecosysteem van coöperaties en andere samenwerkingsverbanden. Deze groep is beschikbaar om werkgroepen te helpen om hun projecten te bestendigen in een coöperatie of andere vorm. De groep houdt overzicht over wat er in grote lijnen binnen Frij Fryslân en daarbuiten gebeurt en verbindt deze kennis aan de praktijk in de coöperatie.
WG - Oanjeiers / stipersoerlis: regelmatig overleg voor de Oanjeiers en Stipers van de verschillende werkgroepen om te verbinden en inhoudelijk uit te wisselen en af te stemmen.
WG - Werkgroep Videokanaal: deze groep werkt aan het creëren van inspirerende inhoud op het videokanaal van Frij Fryslân op Youtube en Odyssee.
WG - Tijdelijke werkgroep voor organisatie van bijeenkomsten en festivals
WG - Bibliotheek: richt zich op het ontwikkelen van een decentrale bibliotheek.

Met de neus in de boter

Soms is het universum je goed gezind, val je met je neus in de boter of heb je gewoon geluk... Dit was er weer zo eentje: de geldgroep kreeg het voor elkaar om beschikking te krijgen over een bijzondere locatie voor het evenement: het prachtige pand van de Coöperatieve Zuivelbank, gebouwd in de jaren '30,  aan het Zaailand te Leeuwarden. Het gebouw van de Coöperatieve Zuivelbank is letterlijk opgeslokt door de latere nieuwbouw, net als de bank zelf. In 1970 werd de bank omgedoopt tot Friesland Bank, die in 1995 een NV werd. Uiteindelijk werd deze in 2012 overgenomen door de Rabobank.

Met Frij Fryslân gaan wij terug - en tegelijkertijd naar de toekomst - naar het coöperatieve tijdperk. Terug naar de kern van waar dit gebouw voor stond. We brengen een fysieke zilveren, echte munt terug in de wereld en deze locatie kon niet symbolischer en treffender zijn. 

Op de dag zelf bleek dat de ruimte ideaal was. Niet alleen de prachtige centrale hal waar de lezing van Hester Bais en de lancering van de munt zelf plaatsvonden was heel geschikt voor de naar schatting 350 mensen die het evenement bijwoonden, ook het historische deel met loketten en monumentale kluis waren perfect voor waar we ze voor nodig hadden: het uitgeven van de zilveren munten.

Hester Bais verzorgde samen met haar co-auteur Wink Sabé een lezing over de massale bankfraude die sinds 2008 aan het licht is gekomen en wat daarvoor de oplossingen kunnen zijn. Zij schreef samen met Wink recent het boek Worst Bank Scenario.

De media

De Andere Krant was aanwezig, zoals vaker op Frij Fryslân evenementen. Verder kwam Omrop Fryslân langs. Hun verslag is hier te lezen en te beluisteren.

Bestellingen verwerkt en nieuwe oplage besteld

Na de aftrap is de werkgroep druk geweest met het verzenden van de grote hoeveelheid bestellingen van de maanden die vooraf gingen aan de levering van de munt. Ook is er een nieuwe oplage besteld en alweer gedeeltelijk uitgeleverd.

Frilingen kopen

De munt is vanzelfsprekend nog steeds te koop en kan inmiddels uit voorraad worden geleverd. Je hebt de munt dus vrij snel in huis als je 'm bestelt en laat verzenden. Er is ook de mogelijkheid om de munt af te komen halen. De voorverkoopprijs van 40 euro geldt nog tot 1 juni 2023. Daarna wordt de prijs iets verhoogd.

Kun je na een bijna een jaar van een traditie spreken? Voor velen voelde het wel zo. Van februari 2022 tot januari 2023 organiseerden we elke maandag een Frij Fryslân inloopavond in huiselijke sfeer. Of het nu Pasen was of Tweede Kerstdag, op maandagavond stond de deur open en waren er koffie en thee en later op de avond bier, wijn, een sapje en een hapje. Ook leden namen regelmatig lekkers mee. Af en toe werd de bar gevuld met exotischer producten, zoals een tray kokosyoghurt, drie grote dozen paprika’s of andere restanten die snel op moesten. Op de bar stond een donatiepot. Altijd was er genoeg. 

Het welbekende whiteboard

Het aantal aanwezigen groeiden met het verstrijken van de maanden. Het whiteboard, waarop alle voornamen van aanwezigen stonden, getuigde hier van. Heel handig als geheugensteuntje. In de laatste maanden hielden we halverwege de avond een voorstelrondje. Iedereen vertelde kort wie hij/zij was en waar hij/zij zich mee bezighield. Dat leidde vaak tot herkenning of was reden om met die persoon in gesprek te gaan. Als we alle gasten optellen, zijn er in die tijd ongeveer 300 individuen langs geweest. Er waren ook stamgasten, die week in week uit van de partij waren. En elke week viel wel de term ‘warm bad’. Je kon er de klok op gelijk zetten. 

Uit ons jasje

Uiteindelijk groeide de inloopavond uit zijn jasje toen we bijna elke maandag tussen de 30 en 35 mensen konden verwelkomen. Het werd tijd om uit te kijken naar een nieuwe locatie. Ook was Frij Fryslân toe aan een nieuwe fase, waarin de mienskip elkaar beter kon ontmoeten én leden gezamenlijk aan de slag konden. Er was namelijk ook een flink aantal werkgroepen gestart in de tweede helft van 2022. Het gevolg van deze ontwikkelingen was dat mensen soms alleen de mensen van hun eigen werkgroep kenden. 

Nieuwe locatie

De nieuwe locatie werd uiteindelijk net buiten het centrum van Leeuwarden gevonden. Een mooi wijkgebouw met een grote zaal met bar, een kleinere zaal voor lezingen en workshops en een goed geoutilleerde keuken en diverse ruimtes die passen bij de activiteiten van de werkgroepen. We openden de deuren voor het eerst op 6 maart met een oefenavond. Op 20 maart was de officiële opening. Sindsdien houden we een tweewekelijks schema aan. Het gebouw is open vanaf 17.00 en sluit om 23.00. Om half zeven wordt er warm eten geserveerd. Onze koks zijn allemaal aspirant-leden. Ze proberen zo budgetvriendelijk mogelijk een gezonde maaltijd op tafel te zetten. 

Ontmoeten en samen bouwen

Door verschillende activiteiten te combineren, zoals het bijeenkomen van werkgroepen en het Open Café, komen er nu gemiddeld 60 tot 100 mensen op een inloop nieuwe stijl. Ook bieden we de mogelijkheid om Frilingbestellingen af te komen halen. Een verkoophoek waar producten kunnen worden verkocht - bijvoorbeeld van aangesloten bedrijven - is in ontwikkeling.

Terug naar donaties

Alhoewel Frij Fryslân huur moet betalen per afgenomen ruimte en de drankjes afgerekend moeten worden met de huurbaas, hebben we na een paar weken besloten alles weer op basis van donatie te doen. In ons interne nieuwskanaal voor leden publiceren we na elke maandag de eindstand van de inloop: wat heeft het gekost aan huur en drankjes, en wat zat er in de donatiepot? We hopen op die manier een bewustzijn bij de mensen te kweken. En tegelijkertijd maken we het mogelijk dat iedereen welkom is, hoe groot of hoe smal de beurs ook is. 

Workshops en lezingen

Nu de kleine zaal ook volledig beschikbaar is (dat was de eerste weken nog niet het geval) zullen we de komende periode een interessant programma van lezingen gaan aanbieden, dat ook niet-leden kan aantrekken. Op die manier kunnen zij in contact komen met de visie, doelen en activiteiten van Frij Fryslân. 

Wil je langskomen?

Wil je een keer langskomen? Je bent van harte welkom. We vragen je dan wel je aan te melden via info@frij.frl. Geef dan ook aan of je mee wilt eten: dan kunnen we daar rekening mee houden. 

De vorm waarvoor gekozen is, is die van de coöperatie: een combinatie van een vereniging en een bedrijf. In de coöperatie leren we om weer als mensen samen te leven en te werken. Ondertussen bouwen we onze eigen economie op. Zo werken individuen, initiatieven en bedrijven samen aan een ecosysteem waarin de mens en natuur centraal staan en waarin de zeggenschap weer bij de mensen ligt.

Op verschillende andere plekken in Nederland zijn mensen actief in soortgelijke bewegingen. Bij het opstarten en draaien hiervan komen we diverse uitdagingen tegen. Op 24 mei komen mensen van Frij Fryslân langs om te delen hoe zij hiermee omgaan en om ervaringen en lessen uit te wisselen, in de vorm van een presentatie en een dialoog.

Je bent van harte welkom! Toegang is op basis van een vrijwillige donatie. Koffie en thee zijn tegen betaling verkrijgbaar.

Gegevens bijeenkomst

Lokatie: Landgoed het Hulsevoort, Bruggertweg 2, 7156 NB Beltrum.
Inloop: 19.00 uur. 
Aanvang: 19.30 uur.

Aanmelden voor 22 mei via gezondverstandachterhoek@protonmail.com o.v.v. je naam, telefoonnummer en het aantal personen. Je ontvangt dan een bevestiging.

Heb je nog vragen?

Stuur een e-mail naar gezondverstandachterhoek@protonmail.com

Er is veel interesse in het thema, dit bleek al uit het enthousiasme tijdens het Frijheidsfestival en de grote respons op de enquête die we twee maanden geleden deelden. Het doel daarvan was om te inventariseren welke alternatieve woonwensen er zoal leven. We danken iedereen die de moeite heeft genomen om deze in te vullen! Uit de enquête blijkt o.a. dat 74% van de mensen graag mee wil bouwen en een aantal van hen al bezig is met eigen wooninitiatieven. Verder is ook duidelijk geworden dat mensen graag met gelijkgestemden in contact komen. Daarom nodigen we je van harte uit voor deze dag!

Datum en locatie: 19 februari 2023, Rufus aan het Water, Bloksleat 8, Broek, zie ook https://www.rufus.nl.
Toegang is op basis van vrijwillige donatie. Koffie, thee en andere drankjes zijn tegen betaling verkrijgbaar.

Doelen van de dag

We creëren tijdens deze middag een inspirerende ontmoetingsplek voor geïnteresseerden in het thema Autonoom Wonen. Het thema is breed en wensen en behoeften zijn gevarieerd. We bieden gelegenheid om op deelonderwerpen te verbinden, elkaar te inspireren en om je vraag kenbaar te maken (denk aan: grond, gebouw, medebewoners, geld, etc.). Wie weet ontmoet je gelijkgestemden, krijg je een zetje en benodigde kennis om een start te maken.  

Verder draagt deze dag bij aan de ontwikkeling van het thema Autonoom Wonen binnen Frij Fryslân. Op dit moment is er één werkgroep binnen het thema actief. Het is goed mogelijk dat vanuit de parallelle sessies nieuwe werkgroepen geformeerd worden. 

Ben je je aan het oriënteren op mogelijkheden voor autonoom wonen? Wil je bijdragen aan het thema? Weet je zelf nog niet precies wat jouw bijdrage kan zijn? Dan is deze middag een goed startpunt. Er is voldoende ruimte om over de verschillende onderwerpen en mogelijkheden in gesprek te gaan. 

Programma

12:30 Inloop

13:00 – 14:00 Plenaire sessie met presentaties

• welkom, doel en opzet van de dag
• korte presentatie Frij Fryslân en het thema Autonoom Wonen
• inspiratie door Wim Driessen: over Rufus a/h Water
• inspiratie door Sanne Raes: over (e)cohousing
• introduceren sessierondes en dagvoorzitters
• vragen

14:00 – 14:30 Pauze en sessies kiezen

• leden die al actief betrokken zijn, zijn aanwezig voor vragen
• inschrijven voor twee sessies

14:30 – 15:30 Sessieronde 1

• kennismaken
• presenteren doelen van de sessie
• input van deelnemers
• volgende stappen bespreken

15:30 – 16:30 Sessieronde 2

• kennismaken
• presenteren doelen van de sessie 
• input van deelnemers
• volgende stappen bespreken

16:30 – 17:00 Plenaire terugkoppeling

17:00 – 17:30 Borrel

Sessierondes

Je kunt alvast jouw interesse voor deelthema’s kenbaar maken in het onderstaande inschrijfformulier. Tijdens de middag kun je twee sessies kiezen waar je aan mee wilt doen.

1. Mienskipspleats
   Binnen Frij Fryslân worden mogelijkheden verkend om gezamenlijk een Mienskipspleats te realiseren. Dit is een fysieke plek die als proeftuin dient voor verschillende thema’s, denk aan het realiseren van een voedselbos, het aanbieden van ruimten voor consulten, workshops en lezingen, het verwerken van voedsel, een kleinschalig school initiatief, etc. Verder kun je denken aan woningen of appartementen. We zijn o.a. op zoek naar doeners en denkers: mensen met organisatiekracht, bedrijfskundig inzicht en contacten met gemeenten.
    
2. Verbinden rond verschillende initiatieven en woonvormen
   Er zijn verschillende autonome woonvormen te onderscheiden. Uit de enquête blijkt ook dat er interesse is naar verschillende vormen en enkele mensen werken al aan een project. Denk aan:
   * het transformeren van een boerderij met appartementen
   * aankoop van een camping/recreatieterrein
   * erfdelen
   * ecodorpen 
   Door het matchen van interesses en al bestaande projecten kunnen er sessies ontstaan. Geef in het onderstaande formulier alvast aan waarnaar je op zoek bent (medebewoners, kennis, etc.).
    
3. (e)cohousing - hoe realiseer je een gemeenschappelijke woonvorm?
   Sanne Raes is expert op het gebied van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). Ze is mede-initiatiefnemer van een project waarin een boerderij met drie grote schuren op een terrein van ruim een hectare omgetoverd werden tot een duurzame woongemeenschap. Er zijn in totaal vijftien appartementen gerealiseerd, in één daarvan woont ze zelf. Als (ervarings)deskundige bespreekt ze met ons haar ervaring, lessen en tips rond samen-wooninitiatieven. Kijk voor meer informatie over Sanne op https://esraconsultancy.nl/over.
    
4. Duurzaam bouwen en verbouwen
   Enkele ideeën waar aan gewerkt kan worden binnen dit deelthema: 
   * in kaart brengen van mooie duurzame woningconcepten van Friese bedrijven. 
   * ontwikkelen van duurzame bouwmaterialen: hennep, stro, leem, etc.
   * menukaart van oplossingen voor autonoom wonen, denk aan watervoorziening, energievoorziening, etc.
   * verbouwen van je bestaande woning: gebruik van duurzame materialen 
   Tijdens deze sessie ga je in gesprek over hoe het thema Duurzaam bouwen en verbouwen vorm te geven in Frij Fryslân en kun je verkennen of je hier zelf een actieve rol in wilt spelen. 
    
5. Autonome gemeenschap in je huidige dorp/straat/wijk
   Het grootste deel van de samenleving zal niet in nieuw gecreëerde woongemeenschappen en ecodorpen willen of kunnen wonen. Veel van wat er aanwezig is in autonome woonvormen is ook te realiseren in de huidige dorpen, straten en wijken. Het kan gaan over voedselzekerheid, educatie en gemeenschap. Een groentetuin kan een startpunt zijn, bijvoorbeeld met een gemeenschapsruimte als winkel- en ontmoetingsplek of een voedselbos.
   
   Denk en praat mee over hoe je elkaar kunt vinden, wat je kunt doen en wat voor tools je kunt ontwikkelen om mensen te inspireren. Mogelijk komen hier concrete ideeën uit om verder uit te werken in een werkgroep.

Er kunnen er op de dag zelf nog andere ideeën of initiatieven ontstaan. Het thema zal in het komende jaar verder doorontwikkeld worden door de mensen in de Autonoom Wonen-gemeenschap binnen Frij Fryslân. Heb je zelf een initiatief waarvan je denkt dat het levensvatbaar is en waarmee je in een groep aan de slag wilt? Dan kun je dat aangeven in het aanmeldformulier hieronder.

Helaas, het maximum aantal aanmeldingen is behaald.

Datum en locatie: 4 februari 2023, dorpshuis Nij Franjum, Franjumbuorsterpaed 12, Marsum
Toegang gratis (donaties welkom). Koffie, thee en drankjes zijn te koop aan de bar.

We starten ‘s middags met een presentatie over Frij Fryslân, de visie op gezondheid binnen de coöperatie en een overzicht van wat er door de werkgroepen is gedaan in 2022. Ook leggen we de werkwijze van de gezondheidsgemeenschap en de andere themagemeenschappen uit. Daarna vertellen we meer over de werkgroepen die op deze dag zullen ontstaan. Er is volop gelegenheid om hier vragen over te stellen én om je aan te melden om zelf actief te worden in één of meer werkgroepen.

Doelen van de dag

We creëren tijdens deze middag een inspirerende ontmoetingsplek voor geïnteresseerden, werken samen aan de doorontwikkeling van het thema en we starten nieuwe werkgroepen op. De werkgroepen zijn op zoek naar specifiek talent en we staan te popelen om jou te ontmoeten!

Je bent van harte welkom als je in dit onderwerp geïnteresseerd bent, ook als je zelf geen zorgverlener bent (geweest).

Er is van alles te doen, ook voor mensen die andere kwaliteiten inbrengen dan die van mensen met een zorgachtergrond. Houd je bijvoorbeeld van organiseren, een groep ondersteunen, helpen bij praktische zaken, etc. dan is jouw hulp ook zeer welkom. Weet je zelf nog niet precies wat jouw bijdrage kan zijn? Dan is deze middag een goed startpunt. Er is voldoende ruimte om over de verschillende onderwerpen en mogelijkheden in gesprek te gaan. 

Programma

12:30 inloop

13:00 – 14:00 Plenaire sessie met presentaties

• het grotere plaatje
• werkgroepen en hun doelen
• wat kun jij doen en wat wordt er dan van je verwacht?
• vragen

14:00 – 15:30 Pauze en open ruimte

• leden die al actief betrokken zijn, zijn aanwezig voor vragen
• standjes/tafels per op te richten werkgroep met informatie en inschrijflijsten, je kunt bij deze tafels in gesprek met actieve leden

15:30 – 17:00 Parallelle sessies op te starten werkgroepen

• kennismaken
• presenteren doelen van de werkgroepen
• input van deelnemers
• volgende stappen bespreken
• bespreken groepsdoelstelling
• indien mogelijk structuur werkgroep afstemmen (voorzitter, schrijver, bijeenkomsten)

17:00 – 17:30 Afsluiting

• plenaire terugkoppeling vanuit de groepen
• volgende stappen organisatie werkgroepen

17:30 – 18:00 Napraten

De werkgroepen

Hieronder vind je een omschrijving van de nieuwe werkgroepen die opgestart worden in dit thema.

1. Ondersteuningsteam Gezondheid
   Vanzelfsprekend is het van belang dat alle mensen binnen de gezondheidsgemeenschap goed op de hoogte zijn van elkaars werk en elkaar kunnen vinden. Deze groep bestaat uit mensen die de gemeenschap binnen dit thema en de diverse werkgroepen ondersteunen en verbinden. De groep is faciliterend én themabreed inhoudelijk bezig.
    
2. Wijkzorg coöperatie(s) bedrijfsplan
   Deze groep werkt aan een bedrijfsplan voor wijkzorg in coöperatieve vorm. De groep onderzoekt wat de wenselijke structuur is voor één of meer coöperaties, waarbinnen een breed pakket aan dienstverlening kan worden ontwikkeld. Het gaat hierbij om kleinschalige, regionaal georganiseerde zorg die dicht bij de mens staat. Binnen de coöperatieve vorm wordt een plan neergelegd dat zorgt voor een krachtenbundeling en eerlijke beloning voor iedereen die meedoet. Na ontwikkeling van het businessplan gaat de groep verder met het organiseren en uitvoeren hiervan.
    
3. Gezonde apotheek coöperatie(s) bedrijfsplan 
   De nieuwe ‘medicijnen’ die heden ten dage gebruikt worden zijn nog maar 100 jaar op de markt. Ze zijn ontstaan vanuit de petrochemische industrie en bootsen meestal de natuur gedeeltelijk na. Met alle gevolgen van dien, want de middelen veroorzaken over het algemeen disbalans in het menselijk lichaam. Tot 100 jaar geleden heeft de mensheid altijd samengewerkt met natuur. De natuurlijke middelen hebben vaak niet het nadeel van het creëren van disbalans in het lichaam. Deze groep werkt aan het terughalen van deze oude kennis en verzamelen van nieuw opgedane kennis. Vervolgens wordt deze kennis omgezet naar nieuwe producten en diensten. Hieruit zal een businessplan volgen voor de eerste Gezonde apotheek naar coöperatief model. Na ontwikkeling van het businessplan gaat de groep verder met het organiseren en uitvoeren hiervan.
    
4. Zorgverlenersverbinding
   Deze groep heeft als basis integrale gezondheidszorg, dus ‘het beste van twee werelden’. De groep organiseert bijeenkomsten waarbij zorgverleners uit het reguliere en uit het complementaire circuit elkaar kunnen ontmoeten en in gesprek kunnen gaan. De groep ondersteunt de uitbreiding van de coöperatie door het leggen van contacten met de diverse bedrijven, instellingen en zzp-ers. Ze gaan dus in gesprek met deze zorgverleners over het mogelijk aansluiten bij de coöperatie. De groep zal hierin ook samenwerken met de bedrijvengroep in Frij Fryslân. Alle bedrijven en zelfstandigen die aansluiten bij Frij Fryslân worden onderdeel van een netwerk waarin ook uitgewisseld kan worden op andere manieren dan enkel via de euro.
    
5. Platform content
   Deze groep houdt zich bezig met het inhoudelijk vullen van een online platform. Informatie die hierop ter beschikking komt bestaat uit gegevens van aangesloten zorgverleners, educatieve materialen in woord en beeld, leefstijlhulpinformatie, zakboekjes, trainingen, workshops, etc. Deze lijst is vanzelfsprekend niet uitputtend. Alle informatie die in het netwerk rond gaat en mogelijk interessant is voor de leden is hier welkom. Sommige content kan door de groep ook omgezet worden in fysieke producten, zoals boekjes en naslagwerken. De groep inventariseert, coördineert, redigeert en plaatst de informatie. Ook is ze eerste aanspreekpunt voor mensen die ideeën hebben voor content levering.
    
6. Alternatieve financiering
   Deze groep gaat aan de slag met mogelijkheden voor alternatieve financiering. Binnen Frij Fryslân zijn al mensen met dit onderwerp bezig geweest en zijn de eerste contacten gelegd met mensen die hier elders al mee bezig zijn. Het onderwerp is niet gemakkelijk. Het vraagt om flexibel denken, slimme oplossingen en een lange adem, maar binnen het netwerk zijn wel zaken aan het ontstaan die dit gemakkelijker maken, waaronder een eigen uitwisselingssysteem.

Diverse uitwisselgroepen

Binnen het thema Gezondheid ontstaan naast opbouwgroepen zoals hierboven omschreven ook diverse uitwisselgroepen, waaronder Deel en Heel, BewustGezondZijn, verslavingszorg en zelfhulpgroepen. Op de themadag zijn mensen van deze groepen aanwezig om je meer te vertellen. 

Verder leven er in de coöperatie diverse andere ideeën. Ook kunnen er op de dag zelf ideeën of initiatieven ontstaan. De genoemde groepen zijn dus niet uitputtend: het thema Gezondheid is zeer breed en zal het komende jaar verder doorontwikkeld worden door de mensen in de Gezondheidscommunnity binnen Frij Fryslân. Heb je zelf een initiatief waarvan je denkt dat het levensvatbaar is en waarmee je in een groep aan de slag wilt? Dan kun je dat aangeven in het aanmeldformulier hieronder.

Datum en locatie: 28 januari 2023, Doopsgezinde Kerk, Skilwyk 29, Bolsward 

In Bolsward zullen op die middag presentaties worden gegeven over deze onderwerpen. Er is ook volop gelegenheid om hier vragen over te stellen én om je aan te melden om zelf actief te worden in de verschillende nieuwe werkgroepen die opgezet worden. Ook kun je lid worden van de Energie-community binnen Frij Fryslân, zodat je altijd als eerste op de hoogte bent van wat er speelt op dit gebied, je zaken kunt vragen en aanbieden en je de werkgroepen een handje kunt helpen mocht dit nodig zijn.

We staan voor een periode met ontzettend grote uitdagingen én mooie projecten die de inwoners van Fryslân autonomer zullen maken. Als we samen de schouders eronder zetten bouwen we een nieuwe tijd waar niets onmogelijk is! Voel je van harte welkom om de 28^e naar Bolsward te komen als je geïnteresseerd bent in dit thema en je steentje wil bijdragen, hoe klein of groot ook.

Doelen van de dag

We creëren tijdens deze middag een inspirerende ontmoetingsplek voor geïnteresseerden, werken samen aan de doorontwikkeling van het thema Energie en starten nieuwe werkgroepen op. De werkgroepen zijn op zoek naar specifiek talent en staan te popelen om jou te ontmoeten!

Je hoeft geen technische kennis over het onderwerp te hebben

Integendeel, we zoeken juist mensen met diverse kennis en talenten, waaronder organisatievaardigheden, ondernemerschap en financiële kennis. Sommige werkgroepen die op deze dag worden opgericht, leiden zelfs tot betaalde banen voor de leden.

Weet je zelf nog niet precies wat jouw bijdrage kan zijn? Dan is deze middag een goed startpunt. Er is voldoende ruimte om over de verschillende onderwerpen en mogelijkheden in gesprek te gaan. 

Programma

13.00 Inloop 

13:30 - 14:30 Plenaire sessie met presentaties

• Het grote plaatje
• Werkgroepen en doelen
• Wat kun jij doen en wat wordt er dan van je verwacht?

14:30 - 15:30 Pauze/open ruimte

• Leden uit de bestaande werkgroepen zijn aanwezig voor vragen
• Standjes met info en inschrijflijsten (o.a. interesse in lidmaatschap energiebedrijf, aspirant-lidmaatschap coöperatie Frij Fryslân)

15:30 - 17:00  Parallelle sessies

• Kennismaken
• Presenteren doelen van de werkgroepen
• Input van deelnemers
• Volgende stappen
• Per werkgroep uiteen voor kennismaken en bespreken groepsdoelstellingen

17:00 - 17:30 Afsluiting

• Plenaire terugkoppeling vanuit de groepen
• Volgende stappen

17.30-18.00 Borrel 

De werkgroepen

Hieronder vind je een omschrijving van de nieuwe werkgroepen op het gebied van Energie die tijdens de themadag worden opgestart.

1. Ondersteuningsteam Energie
   Deze groep bestaat uit mensen die de community binnen het thema Energie en de diverse werkgroepen ondersteunen. De groep is faciliterend én themabreed inhoudelijk bezig.
    
2. Bestuur en (administratieve) ondersteuning Frysk Enerzjy Bedriuw (FEB)
   Het gaat hier om de bemensing van de kern van de nieuwe coöperatie, een energiebedrijf voor heel Fryslân. Er worden naast bestuursleden ook ondersteunende medewerkers gevraagd. Aangezien het hier om het opzetten van een volledig nieuw energiebedrijf gaat en het fulltime functies betreft, zal er (na een oprichtingsfase waarin je inzet nog op een andere manier gewaardeerd wordt) op termijn sprake zijn van betaald werk.
    
3. Marketing Frysk Enerzjy Bedriuw (FEB)
   Deze groep gaat zich bezig houden met het opzetten en uitvoeren van een plan om het Friese energiebedrijf in de markt te zetten. Het Friese energiebedrijf is volledig nieuw. Daarom moet er naamsbekendheid gecreëerd worden, maar ook nieuwe klanten (leden) aangetrokken worden, waarbij de voordelen duidelijk worden gecommuniceerd. Je levert een bijdrage aan het opzetten en uitvoeren van dit plan, zowel qua denkwerk als ook hands-on.
    
4. Opwekking Frysk Enerzjy Bedriuw (FEB)
   De werkgroep ‘opwekking’ zorgt er voor dat er een goede inkoop is van Friese energie en dat er ook naar gestreefd wordt om een steeds hoger aandeel ‘assets’ (productie-eenheden) in handen te krijgen van de Fryske mienskip. Door dit in eigen beheer te hebben (cq bij de lokale coöperaties) zijn we minder en op termijn helemaal niet meer afhankelijk van de aanlevering van energie door partijen van buiten Fryslân of bedrijven die voor de hoogste rendementen gaan. Affiniteit met energie is handig, verstand van financiën is nog meer gewenst.
    
5. Bestuur en (administratieve) ondersteuning Frije Fryske Enerzjykoöperaasje (FFE)
   Het gaat hier om de bemensing van de kern van de nieuwe regionale Energiecoöperatie, die gelinkt is aan Frij Fryslân. Iedereen kan er lid van worden, zowel particulieren als bedrijven/organisaties. Er worden naast bestuursleden ook mensen gevraagd die deze onderneming willen ondersteunen. Je bouwt mee om met anderen dit op te zetten. Net als andere lokale energiecoöperaties gebeurt dit op vrijwillige basis (voor enkele uren per week).
    
6. Promoteam Frije Fryske Enerzjykoöperaasje (FFE)
   Dit team gaat zoveel mogelijk leden werven voor de Energiecoöperatie. In eerste instantie door binnen Frij Fryslân mensen, bedrijven en organisaties te vinden die lid willen worden van de FFE. Maar ook daarbuiten: denk aan sport- en muziekclubs, waarbij per aangebracht lid een vergoeding wordt gegeven die ten goede komt aan de Mienskip. De ureninzet bedraagt ongeveer 2-3 uur per week (of meer).
   Lees voor deze eerste zes groepen ook: Energie? Fryslân autonoom! 
    
7. Uitbreiding bouwen van vrije energie motor(en)
   De huidige vrije energiegroep werkt momenteel aan een magneetmotor. Er zijn echter nog diverse andere zaken te ontwikkelen. Daarom zoekt deze groep versterking.
    
8. GEET werkgroep
   Stel je eens voor dat je over de kennis zou kunnen beschikken waarmee je een verbrandingsmotor op nagenoeg alle vloeistoffen kunt laten draaien, inclusief water. Wat zou jij dan doen...? Zou je een dergelijke uitvinding op voorhand naar de prullenbak verwijzen of ben je van plan om er serieus mee verder te gaan? Robert Boerman kwam 17 jaar geleden een uitvinding tegen die zijn leven veranderde. Met de 'GEET Fuel Processor' van Paul Pantone is het mogelijk om elke verbrandingsmotor op alternatieve brandstoffen te laten draaien. Met een GEET Fuel Processor is het mogelijk om andere vloeistoffen dan benzine, diesel of LPG als brandstof te gebruiken. Binnen Frij Fryslân gaat de “GEET werkgroep” zelfstandig een GEET motor bouwen. Doe je mee?
    
9. Energieoplossingen voor je huis
   Lijkt het je leuk om samen met anderen oplossingen voor energieopwekking, -opslag en -besparingsmaatregelen in kaart te brengen? En om deze uit te testen en voor meer mensen toegankelijk te maken? Het kan hierbij gaan om bestaande of om hele nieuwe technieken. Sluit je dan aan bij deze groep.

Doe jij ook mee? 

De themadag is geweest, maar indien je geïnteresseerd bent in dit thema, kun je aansluiten bij de gemeenschap. Voorwaarde hiervoor is dat je lid bent / wordt van de coöperatie. Neem voor meer informatie contact op via info@frij.frl.

“Frij Fryslân is een land waar mensen om elkaar geven. Waar respect voor elkaar, het leven en vrijheid een mooie balans vormen. Een land waar mensen samen beslissingen nemen en op elkaar en onze onbetaalbare natuur passen.”

Een nieuwe en vrije samenleving maken we samen. Ze is gebaseerd op een gezamenlijke visie, gemeenschapszin en enthousiasme. Vanuit dit enthousiasme zijn er al vele themagroepen ontstaan, waaronder ook de groep “Autonoom leven en wonen”. Een belangrijk thema, want hoe we wonen draagt in grote mate bij aan ons welzijn en hoe we omgaan met onze omgeving en natuur. In het verleden zijn veel woongroepen (communes) gestart. De meest succesvolle droegen bij aan de ontwikkeling en bloei van de regio waar ze gestationeerd waren.

Autonome leef- en woonvormen

Hoe een leef- en woonvorm eruit ziet is afhankelijk van de wensen, mogelijkheden, enthousiasme en daadkracht van de deelnemers. Een gemeenschap kan ontstaan binnen de bestaande structuren van de bebouwing (in een streek, dorp, of wijk) of als een nieuwe ‘nederzetting’ (op een boerenerf, een braakliggend terrein, of in een leegstaand gebouw).

Het grootste deel van de samenleving zal niet in nieuw gecreëerde woongemeenschappen en ecodorpen willen of kunnen wonen. Veel van wat er aanwezig is in dit soort leef- en woonvormen is ook te realiseren in de huidige dorpen, straten en wijken. Een startpunt kan een groentetuin zijn (eerste levensbehoefte) met een gemeenschapsruimte als winkel- en ontmoetingsplek. Of bijvoorbeeld een voedselbos. Er is een nieuwe Frij Fryslân werkgroep Voedselbossen/permacultuur in oprichting om kennis hierover uit te wisselen en te verspreiden.

De themagroep

Themagroep Autonoom leven en wonen verkent de mogelijkheden voor leef- en woonvormen waarbij gemeenschap en de kernwaarden autonoom, integer, verbindend, holistisch en oplossingsgericht centraal staan. De groep brengt voorbeelden, behoeften van leden en randvoorwaarden (zoals financiering, bestemming en vergunningen) in kaart. Daarnaast verbindt de groep geïnteresseerden: met elkaar, met kennis en inspirerende initiatieven. Een aantal leden van de groep wil graag samen met anderen de eigen ideale leef- en woonvorm realiseren.

Enquête

Help de themagroep door het invullen van een enquête. Doel is het inventariseren van de wensen van (aspirant)leden- en niet leden. Dit geef inzicht in hoe de groep het beste kan bijdragen aan het ontstaan en begeleiden van initiatieven gericht op autonome leef- en woonvormen.

Bouw mee!

Wil je jouw expertise inzetten? Ben je een organisator, doener, kenner regelgeving, communicator, verbinder, bouwkundige, ecoloog, verzorger, tuinier, onderzoeker, uitvinder, bezinner?

Wil je met ons aan de slag gaan om een pilot leef- en woonvorm te realiseren? Stuur een e-mail naar: levenenwonen@frij.frl.

Ben je ook enthousiast en wil je deel uitmaken van een leef- of woongemeenschap? Wil je met andere belangstellenden samenkomen, elkaar leren kennen en geïnspireerd worden om in actie te komen? We organiseren begin 2023 een ontmoetingsdag. Houd de nieuwsbrief in de gaten.

Frij Fryslân wil zich met anderen in Fryslân verbinden die ook willen bouwen aan een eerlijke, nieuwe en betere wereld. En die hier – dicht bij huis – samen aan willen meewerken. Individuen, initiatieven en bedrijven en instellingen kunnen samen bouwen aan een nieuw ecosysteem waarin de mens en natuur centraal staan.

Frij Fryslân heeft onlangs, op zaterdag 27 augustus, het Frijheidsfestival in Rijs georganiseerd waar ongeveer 1500 mensen op af zijn gekomen. Waar naast artiesten ook alle werkgroepen van Frij Fryslân en andere mooie initiatieven acte de présence hebben gegeven. Er zijn heel veel positieve reacties gekomen. Door de grote belangstelling moest op een gegeven moment de inschrijving gesloten worden. Mede daarom lijkt het Frij Fryslân goed om de mensen die op 27 augustus niet konden komen en andere belangstellenden uiteraard, alsnog een kans te geven om kennis te maken met alles wat zich afspeelt en welke plannen en initiatieven er zijn.

Op 16 november geven de initiatiefnemers van Frij Fryslân meer informatie over de beweging en de coöperatie. En hoe je kunt aansluiten en meebouwen. Voel je vrij te komen, van harte welkom! 

Aanvang: 20.00 uur.  
Inloop: vanaf 19.30 uur. 

Adres: Levensschool Eigen Wijze, Wyns 8A, Wyns. (Wyns ligt tussen Dokkum en Leeuwarden.) 

Graag per e-mail reserveren omdat het aantal plaatsen beperkt is: info@frij.frl.

Op het gebied van energie heeft Fryslân een zeer rijke positie. Er wordt veel meer opgewekt dan verbruikt. Het perspectief van autonoom worden op het gebied van energie blijkt dan ook een haalbare doelstelling.  In deze tijden van onzekerheden en hoge energierekeningen is het bovendien  een logische keuze. Vanuit onze visie en de huidige omstandigheden laten we ons motiveren om een welvarende toekomst voor en met de gemeenschap te realiseren. 

Samen op reis

In februari 2022 startte de themagroep een zoektocht. Is het mogelijk om Fryslân autonoom te krijgen op het gebied van energie en hoe ziet dat er dan uit? Ook al was en is er urgentie, er werd en wordt gewerkt vanuit visie, erop vertrouwend dat de weg zich zal aftekenen. 

Startend vanuit vragen als: wat is de vraag naar elektriciteit? Wat exporteren we? Wat is de huidige toestand van het net? Hoe zit het met eigenaarschap? Wat betekent duurzaam voor ons? Welke bronnen zijn er? Welke innovaties zijn onderweg? En welke oplossingen zijn er voor buffering van seizoensschommelingen? Hoe kunnen we het bestuurlijk regelen?

We kwamen in contact met kritische en opbouwende experts uit de sector die verschillende functies bekleden. Allen waren bereid om met ons “out of the box” verschillende oplossingen en routes te verkennen. De experts die aanschoven hadden een aantal zaken gemeen: passie voor het vraagstuk, veel kennis en ervaring en vooral de wens om het beste voor de gemeenschap te realiseren. 

Inzichten

Onze verkenningen hebben tot de volgende inzichten geleid.

Algemeen

• Tot 1953 was Fryslân een energie-eiland, dit betekent dat Fryslân tot die tijd zelfvoorzienend was (de waddeneilanden zelfs tot 1976).
• Het is bekend dat autorijden een melkkoe van de overheid is. Energie is echter een nog veel grotere melkkoe. Alleen al in het wingewest Fryslân haalt de overheid jaarlijks ongeveer 350 miljoen euro op aan REB (Reguliere Energie Belasting). Daar komt ook de BTW nog bij.
• Het netwerkbedrijf Liander draait jaarlijks een winst van 200 miljoen euro. Ongeveer een derde hiervan komt uit de beurzen van de Friezen.
• Met name door (fiscale) regeltjes wordt een ongelijk speelveld gecreëerd waarbij innovatie en coöperatief samenwerken bemoeilijkt worden.
• Desondanks zijn er vele energiecoöperaties in Fryslân actief. Eén van de belangrijkste pijlers hieronder is het helpen van de mienskip: het zorgen dat de omgeving voor iedereen leefbaar blijft.

Elektrificatie en netstabiliteit

• Wereldwijd wordt ingezet op elektrisch en smart. Berekeningen laten zien dat deze elektrificatie niet haalbaar en extreem belastend is voor mens en natuur. De toename in de vraag naar elektriciteit, grondstoffen en arbeid die dat vraagt lijkt niet beschikbaar. De kosten zullen bovendien voor Fryslân oplopen tot 16 miljard.
• Deze elektrificatie vraagt een drie- tot vijfvoudige verzwaring van het elektriciteitsnet, en wel binnen 10 jaar. Er is niet voldoende mankracht om dat te realiseren.
• Het huidige net voldoet nog prima voor de komende jaren, mits de elektrificatie stabiliseert. Fryslân wekt immers al veel meer op dan ze verbruikt.
• Voor netstabiliteit zijn flexibele energiebronnen noodzakelijk zoals op korte termijn wkk’s (warmtekrachtkoppeling) en op langere termijn zout-zoetwater en getijdenenergie.

Gas en biogas

• De inwoners van Fryslân verbruiken jaarlijks 3% van al het gas in Nederland, terwijl 6% van al het Nederlandse gas uit Fryslân komt (dus twee keer zoveel als wij zelf verbruiken). Fryslân heeft nog voor negen jaren gas in eigen grond. Daarnaast heeft vrijwel iedereen al een gasaansluiting. Met behulp van ons eigen fossiele Fryske gas kunnen we daarom tijd kopen om tot niet-fossiele oplossingen te komen.
• Biogas (van boeren/rioolwaterzuiveringen/voedselverwerking) is een hele goede optie. Het niet-verrijkte gas van bijvoorbeeld de boeren stuur je met leidingen naar een centraal punt, waar het wordt opgewerkt (‘upgrading’) naar aardgaskwaliteit. Leidingen kunnen goedkoop worden gerealiseerd, want het kan op lage druk. Biogas heeft dezelfde index als aardgas (of zelfs wat beter). Het CO2 gaat eruit. Dan heb je geen kunstmest meer nodig, dat bespaart weer gas. Een afname in het gebruik van kunstmest levert ook besparing op, de kunstmestindustrie verbruikt evenveel gas als 1,4 miljoen huishoudens verbruiken. De 500.000 melkkoeien in Fryslân kunnen de 300.000 huishoudens van Fryslân van gas voorzien, dit in combinatie met een hybride warmtepomp.
• Naast biogas zijn ook Aquathermie en Geothermie uitermate interessante toepassingen voor Fryslân.

Conclusies leidend tot een aanpak

De hoofdconclusie is dat een autonoom Fryslân ook op het gebied van Energie een haalbare kaart is!

Er is echter niet één magische oplossing. Per gebied, per streek, per dorp, per straat en zelfs per eindgebruiker kan een andere oplossing de beste zijn. Alle mogelijke oplossingen zijn nodig én welkom. Van hybride warmtepompen tot geothermie, van biogas tot zonnestroom en van gas tot windenergie.  Juist deze diversiteit maakt dat een centrale eenzijdige aanpak efficiënt noch duurzaam is en naar verwachting zeer vertragend zou werken. 

Daarom is het beter om aan te haken op wat er al is. Er zijn bijvoorbeeld al vele energiecoöperaties. Deze kennen hun omgeving, weten wat er speelt, en hebben de juiste contacten. Al deze spinnen in het web leiden naar energie autonomie van hun gebied en daarmee naar energie autonomie van Fryslân als geheel! Qua afstemming van al deze energiecoöperaties wordt de oude structuur van 30 grietenijen en 11 steden hersteld. Een bestuurlijke structuur die voor de tijd van gemeenten werd opgezet. 

Heel veel zaken draaien om geld. Dat is bij energie niet anders. Om een eerlijk speelveld te creëren is het uitermate van belang dat de financiële opbrengsten grotendeels aangewend kunnen worden voor het desbetreffende initiatief zonder dat ze verplicht afvloeien. 

De aanpak

Lokale productie

De oude bestuurlijke structuur van 30 grietenijen en 11 steden (de oude gemeentelijke indeling) is geschikt om het doel van autonomie op het gebied van energie te realiseren. Iedere grietenij (gemeente) of stad regelt zijn eigen opwek binnen hun eigen energiecoöperaties. Aanwezige bronnen en de energievraag verschillen per gebied. Zo zal er in de ene grietenij voldoende opgewekt worden door de reeds aanwezige windmolens, aangevuld met biogas afkomstig van boerenbedrijven en wordt er in een andere grietenij door geothermie al in een groot deel van de energievraag voorzien.  De inwoners van een grietenij of stad kennen hun eigen gebied het beste en de lokale coöperaties ontstaan vanuit hun eigen initiatief. 

Frysk Enerzjybedriuw

Een Frysk Enerzjybedriuw (FEB) zoals wij die voor ogen hebben is een coöperatie die fungeert als verbindende schakel tussen de lokale coöperaties. Door het faciliteren van vraag en aanbod tussen de coöperaties en ook de bedrijven in Fryslân (en er buiten) zorgt het Frysk Enerzjybedriuw dat lokale autonomie gerealiseerd wordt. Opbrengsten komen de lokale gemeenschappen ten goede en kunnen worden benut voor investeringen in onderhoud, innovaties en projecten voor de gemeenschap. 

We werken met technologieën en toepassingen die nu al beschikbaar zijn en brengen nieuwe mogelijkheden in die in harmonie zijn met de natuur. Het verdienmodel zal niet leidend zijn. Uiteindelijk zullen we gebruik maken van vrije energie.  We zijn niet van de één op de andere dag “duurzaam”, dit is een transitie. De belangrijkste eerste stap die we maken is naar autonomie en zelfvoorzienendheid.

Besluitvorming op basis van kernwaarden

Autonoom Fryslân is regelarm. Het gaat om het steeds maken van afwegingen waarbij de laatste inzichten, innovaties en ontwikkelingen in acht worden genomen. Deze afwegingen worden bovendien getoetst aan de kernwaarden van Frij Fryslân. Vertaald naar het plan voor energie zien die er als volgt uit:

Autonoom

• coöperatief;
• onafhankelijk als regio;
• zeggenschap over productie en afzet;
• herverdeling van middelen naar de gemeenschap.

Integer

• verantwoordelijk;
• handelen volgens kernwaarden ;
• energie is waardevol en zo willen we er ook mee om gaan.

Oplossingsgericht

• we denken in “én én” in plaats van “of of”;
• autonomie krijgt prioriteit in de transitie naar duurzaam;
• als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan;
• toepassen van kwalitatief goede toekomstvaste producten en oplossingen.

Verbindend

• bestaande energiecoöperaties zijn verbonden aan hun grietenij of stad;
• grietenij en steden zijn verbonden in Autonoom Frij Fryslân;
• autonoom Frij Fryslân is verbonden met de wereld, maar er niet afhankelijk van;
• aanhaken op en gebruiken van wat er al is.

Holistisch

• bewust van de impact op ecosystemen;
• het bewustzijn dat moeder aarde voor ons zorgt, zodat wij de energie kunnen gebruiken;
• steeds afwegen: wat voegt het toe voor onze gemeenschap?

Nieuwe fase

Volgende stappen

Als themagroep gaan we een nieuwe fase in. De fase van het gaan DOEN. De rol van de themagroep is enerzijds het aanjagen en faciliteren van lokale energiecoöperaties in hun oprichting en het actief verbinden van nieuwe en bestaande energiecoöperaties. Anderzijds het ingang zetten van het oprichten van het Frysk Enerzjybedriuw. 

Contact met lokale coöperaties

Graag willen wij in contact komen met bestuurders van lokale energiecoöperaties die openstaan voor een gesprek  over hoe wij een (energetisch) autonoom Fryslân voor ogen hebben, wat onze rol daarin is en wat de rol van de lokale energiecoöperaties daarin is. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat de mienskip veel sterker wordt. Graag zien we je mail tegemoet bij energie@frij.frl.

Gezocht: bestuurders Frysk Enerzjybedriuw

Ben je een bouwer? Vind je energie interessant? Heb je zelf veel energie? Wil je écht een statement maken voor de Friese gemeenschap en iets unieks gaan doen? Iets wat nog nooit is vertoond? Krijg je er energie van om zaken uit te zoeken, om ideeën en mensen aan elkaar te verbinden en om creatief en probleemoplossend te werken? Om tegen de gebaande paden in te gaan werken, wetend dat je dit doet met de ruggesteun van honderdduizenden Friezen?

Word dan mede-oprichter en mede-bestuurder van een 100% Frysk Enerzjybedriuw. Je bent dan mede-bestuurder en mede-oprichter van een coöperatie die energie inkoopt van Friezen en verkoopt aan Friezen. Je verbindt je aan de visie van onze themagroep en aan die van Frij Fryslân. In de opstartfase zal het naar verwachting jou met jouw mede-bestuurders een flinke tijdsinvestering vragen en weinig geld opleveren. Het is onbetaald. Als het Frysk Enerzjybedriuw één keer draait, is er voor de bestuurders en medewerkers een goed inkomen uit te halen. Je hebt dan ook een betaalde staf tot je beschikking. 

Spreekt bovenstaande je aan of ken je mensen die hier geknipt voor zijn? Help Frij Fryslân en neem voor 15 november contact met ons op via energie@frij.frl.

Gezocht: aspirant-leden Frysk Enerzjybedriuw

Vind jij ook dat geld dat door de Friezen voor energie wordt uitgegeven bij de Friezen moet blijven? Vind jij ook dat het belachelijk is dat energie zo duur is? Vind jij ook dat huidige energiebelastingen en wetgeving totaal niet bijdragen aan verduurzamen? Vind jij ook dat baas in eigen buurt belangrijk is? Vind jij ook dat de opwekking, het eigendom en de beschikking over energie coöperatief geregeld moet zijn en niet in handen moet zijn van overheden en buitenlandse aandeelhouders? 

Geef dan onze toekomstige bestuurders van het Frysk Enerzjybedriuw een dikke mentale steun in de rug door aan te geven dat je geïnteresseerd bent om te zijner tijd lid te worden van het Frysk Enerzjybedriuw! Je hoeft alleen maar een mail te sturen naar energie@frij.frl met in het onderwerp de tekst: Ik ben geïnteresseerd in een toekomstig lidmaatschap van het Frysk Energy Bedriuw. 

Landbouw

De boer heeft een belangrijke rol waar het gaat om gezonde lokale economie, voedselvoorziening en het behoud van ons landschap. Een snel groeiende beweging is al op gang gekomen om de boer ook weer midden in de samenleving te plaatsen. Maak kennis met twee themagroepen die op een eigen manier hier een bijdrage aan leveren.

Financiering: deze groep zoekt naar nieuwe financieringsvormen die meerwaarde gaan opleveren voor investeerders en de Friese gemeenschap, zoals meer voedselzekerheid en een veilige belegging van hun geld.
Deze groep werkt samen met mensen uit de geldgroep ‘boerencoops’.

Mienskipsplak: In deze groep wordt een blauwdruk ontwikkeld voor een Mienskipsplak; een bruisend centraal punt in en voor de gemeenschap. Lokale boeren en producenten verkopen er hun voedsel, reststromen worden er omgezet in mooie producten en het is een ontmoetingsplaats waar ook workshops en lezingen gehouden worden. Doel is ook dat hiermee de afzet van Friese boeren aan de lokale gemeenschap wordt vergroot. Op dit moment wordt gewerkt aan een bedrijfsplan voor een eerste plek in coöperatie vorm; een pilot die aanzet tot het realiseren van Mienskipsplakken in heel Friesland.

Gezondheid

Gezondheidszorg kan op heel veel manieren anders en beter. Maak kennis met de themagroepen die aan verschillende facetten werken die bijdragen aan holistische, toegankelijke en kleinschalige zorg.

Brug: het doel van deze groep is om inspirerende bijeenkomsten te organiseren waarbij professionals in de complementaire gezondheidszorg ‘proeverijen’ aanbieden om kennis te maken met deze therapieën.

Financieel: deze groep houdt zich bezig met inventariseren en vormgeven van een alternatief of alternatieven voor de zorgverzekering zoals we die kennen.

Inhoud: deze groep ontwikkelt lessen, trainingen en materialen die mensen kunnen inspireren en aanzetten tot een holistische kijk op gezondheid.

Autonome woon- en leefvormen

Deze themagroep werkt aan een blauwdruk voor ecodorpen die startende initiatieven kan inspireren en op weg helpen. Ook wordt er gekeken naar gemeenschapsvorming omtrent lokale voedselproductie. De groep brengt bestaande projecten in Friesland en mogelijkheden voor nieuwe in kaart.

Deze deelproducten kunnen ook gebruikt worden voor bewustwording en het motiveren van boeren om met de gemeenschap een toekomstperspectief en nieuwe leef- en woonvormen te realiseren. Neem contact op als je kennis over bestaande initiatieven hebt, mee wilt doen in de werkgroep of op een andere manier met de groep te verbinden.

Energie

Fryslân autonoom: hoe ziet autonoom en zelfvoorzienend Fryslân op het gebied van energie eruit? Deze themagroep heeft een inspirerend scenario uitgewerkt en kan ieders inbreng gebruiken om een ambitieus plan sterker te maken.

Vrije energie: deze groep is concreet aan de slag met proefopstellingen en het verzamelen van informatie. Laat je verrassen door deze pionierende bouwers.

Geld

Deze themagroep is gestart met een inventarisatie van de diverse alternatieven en achterliggende mechanismen voor uitwisselingssystemen. Daarnaast wordt er gewerkt aan een oplossing om binnen de coöperatie te kunnen uitwisselen. Ook is een eigen Friese zilveren penning in de maak!

Leren en groeien

Frij Ûnderweis (‘vrij onderweg’) heeft een fundament gelegd met een kindvisie waarop het onderwijsplatform van Frij Fryslân ontwikkeld kan worden. Er is daarvoor een groot actieplan met verschillende onderdelen, waaronder het ontwikkelen van lesmateriaal en het bouwen van een netwerk van leraren en andere professionals. Bedoeld voor de korte en lange termijn, waarbij nog veel mensen kunnen aanhaken om onderdelen uit te werken. Heb je ervaring in het werken met kinderen? Neem contact op om kennis te maken!

Werk en economie

Een online platform is in de maak om de Friese toeristische sector en economie te versterken. Op dit platform worden horeca- en andere ondernemers, evenementen en bijzondere plekken zichtbaar gemaakt. Ken je initiatieven, evenementen, bedrijven die hier ook een plekje verdienen. Wil je meedoen of heb je zelf een idee om de Friese economie en werkgelegenheid te stimuleren? We horen het graag van je!

Bewustzijn

De mens is onlosmakelijk onderdeel van een bewustzijnsveld dat door diverse wereldreligies en spirituele tradities onderkend maar telkens anders benoemd is. Dit bewustzijnsveld is intelligent en manifesteert zich in de materiële realiteit. Voor mensen in Frij Fryslân is dit een belangrijk uitgangspunt. De groep Bewustzijn ondersteunt met diverse activiteiten de gehele beweging van Frij Fryslân. Met de voeten in de klei, met compassie, een open hart en een diep bewustzijn van de verbondenheid met alles. Wil je meer weten? Neem dan contact op.

Video- en mediagroepen

Youtube-kanaal: deze groep werkt aan het creëren van inspirerende inhoud op het videokanaal van Frij Fryslân op Youtube. Er is een gevarieerd aanbod in voorbereiding, waaronder diverse oefeningen zoals ademhalingsoefeningen en persoonlijke verhalen over gezondheid en wat er meer ter tafel komt in Frij Fryslân. Heb je ook ideeën die kunnen bijdragen, neem dan contact op.

Frij Fryslân bioscoopfilm Terwijl de jonge Okke tegen zijn wil in de vrijheidsstrijd betrokken raakt, krijgt hij onverwachte hulp van een mysterieuze man met onaardse vermogens. Een combinatie van oer-Friese geschiedenis, psychologische dilemma’s, spiritualiteit en humor. Wil je meedenken en/of -doen, of ben je gewoon nieuwsgierig? Neem gerust contact op!

Liefde

Deze themagroep bouwt aan onderlinge betrokkenheid, verbinding, hoop en vertrouwen ten behoeve van vrijheid en autonomie. Samen delen we ervaringen van liefde uit, vanuit ieders pure bron van liefde, los van spiritualiteit of religie. Dit ter inspiratie. Omdat delen vermenigvuldigt als een sneeuwbaleffect.. ‘Each of us is the entire ocean in a drop’. Ga jij mee op ontdekkingstocht?

Bibliotheek

De eerste stappen zijn gezet met een Frij Fryslân bibliotheek. Dit project is net opgestart en zal verder worden uitgewerkt in de komende maanden. Wil je meer weten? Mail gerust.

De tijd is meer dan rijp om met elkaar een nieuwe samenleving te bouwen. We werken met ons allen aan autonomie, voor individu en gemeenschap. Om dit voor elkaar te krijgen, werken we eerst aan een groeiende gemeenschap met steeds meer projecten en bedrijvigheid.

Het gaat allemaal snel en iedereen zet zijn beste beentje voor om alles vlot te laten verlopen. Dat doen we graag en de schare mensen die daarbij helpt groeit met de dag. We zullen de komende tijd experimenteren met vormen van medezeggenschap en uitwisselingssystemen die allemaal onconventioneel zijn, maar waarmee we het beste in de mens naar boven proberen te halen.

Kernwaarden zijn een belangrijk uitgangspunt

Binnen de coöperatie werken we met elkaar op basis van onze kernwaarden (integer, autonoom, oplossingsgericht, verbindend en holistisch) en de universele wetten (hermetische principes). We nemen onze persoonlijke verantwoordelijkheid en dragen op basis daarvan bij aan het geheel. We zijn een lerende en groeiende organisatie. Dit vraagt van ieder van ons een flinke portie afstemming en samenwerking.

Preambule

In de preambule van de statuten van de Koöperaasje Frij Fryslân vind je onze visie, uitgangspunten, kernwaarden en meer. Je kunt ‘m hier lezen.

Aspirant-lid worden

Het aspirant-lidmaatschap staat voor iedereen open. Daarbij kan gekozen worden voor het investeren van tijd en/of een maandelijkse bijdrage.

Als je tijd wilt investeren

Er zijn diverse werkgroepen binnen Frij Fryslân en regelmatig worden er nieuwe groepen opgestart. Bijna alle (aspirant)-leden zitten momenteel in één of meerdere werkgroepen.

Is er een groep die je aanspreekt, dan kun je wellicht aanhaken als die groep nog niet geheel gevuld is. Dit verschilt van groep tot groep. Is er geen die je aanspreekt, dan gaan we met elkaar in overleg om te bespreken hoe jouw inzet het beste tot zijn recht kan komen. 

Als je zelf een idee hebt voor een groep of een activiteit dan bespreken we dat met je en kijken we of er meer mensen zijn die aan willen sluiten. De voorwaarde is dat je idee past binnen de visie van Frij Fryslân in het algemeen. In dat geval zullen we het initiatief ondersteunen op diverse manieren.

In alle gevallen geldt: heb je vragen of wil je overleggen? Neem dan contact op via info@frij.frl.

Als je liever €15,- per maand bijdraagt

Als je voor deze vorm van lidmaatschap kiest, krijg je het interne nieuws regelmatig en word je uitgenodigd voor grote bijeenkomsten en ALV’s (algemene ledenvergaderingen). Om verbinding te houden met wat er speelt, nodigen we je uit om ook af en toe naar de inloopavonden op maandag te komen.

Je kunt ook kiezen voor investeren van tijd én een financiële bijdrage.

Organisatiestructuur en facilitaire organisatie

Mocht je vragen hebben of tegen zaken aanlopen, dan kun je contact opnemen via  info@frij.frl. Diverse mensen bemannen deze mailbox en zullen je vraag beantwoorden of  ‘doorverbinden’ met de juiste persoon.

Om de snelle groei te kunnen ondersteunen, wordt het facilitaire team steeds groter en zijn we doorlopend op zoek naar mensen die zin hebben in een uitdaging. Mocht je je hiertoe aangetrokken voelen dan kun je contact opnemen.

Vier grote bijeenkomsten per jaar

Om met enige regelmaat als gehele organisatie samen te komen en af te stemmen hanteren we een rooster van vier grote bijeenkomsten per jaar, die we vanaf de herfst zoveel mogelijk rondom de seizoensfeesten gaan laten plaatsvinden. Dat betekent dat we rondom midzomer, de herfstevening, midwinter en de lente-evening een grote bijeenkomst zullen organiseren. 

De penning

Deze vrijheidspenning getuigt niet alleen van de eeuwenlange periode waarin de Friezen vrij en autonoom leefden. Hij laat ook zien hoe sterk vrijheid nu weer leeft in Fryslân. De penning wordt mede uitgebracht om als symbool gebruikt te kunnen worden door iedereen die vrijheid hoog in het vaandel draagt. 

Kenmerken 

De penning is gemaakt van puur zilver (99,9%) en weegt een troy ounce ( 31,1 gram): een standaardgewicht voor zilveren munten. De penning heeft enkele zeer bijzondere eigenschappen. De meest in het oog springende is een misschien wel het woord ‘vrijheid’ in verschillende Friese talen. 

Aan het ontwerp voor de voorzijde van de munt wordt op dit moment gewerkt. Over de achterzijde en het opschrift kunnen we echter al meer melden. Het opschrift op de munt luidt:  Yn frijheid ferbûn  ‘in vrijheid verbonden’. Verder is op de penning de Friese vlag afgebeeld. 

De symboliek op de Friling

Frisia 

Eens was Fryslân een groot gebied dat in Romeinse en middeleeuwse bronnen Frisia genoemd werd. Fryslân besloeg toen vrijwel de gehele kuststrook van Zeeland tot aan Denemarken.  

De Friese Vrijheid 

De Friezen stonden bekend als een rijk en machtig volk.  Ze waren eeuwenlang autonoom. De verschillende Friese landen langs kust van de Noordzee waren mini-republieken, die aan geen enkele vorst onderworpen waren. Deze periode staat daarom ook wel bekend als de Friese Vrijheid. Zonder overheersers regelden zij alles onder elkaar.  

De vrije Friezen 

De dragers van deze Friese Vrijheid waren de vrije mensen en de edelen.  Als groep werden zij in het middeleeuwse Fries, met fria fresa of ‘vrije Fries’ aangeduid.  Deze groep bestond uit een brede laag van vrije mensen, in het Oudfries friling, en een kleinere toplaag van edelen, etheling genoemd. Naar deze vrije Friezen hebben wij de penning de naam Friling gegeven. 

Voor altijd vrij

De middeleeuwse Friese teksten vertellen niet alleen hoe de Friezen hun vrijheid verkregen door dapper te vechten, maar ook dat die vrijheid voor eeuwig was. Zij dachten daarbij aan hun kinderen en de kinderen van hun kinderen. Of zoals de Oudfriese teksten het zeggen: de Friezen verkregen hun vrijheid voor thi berna and thi uneberna  ‘de geborenen en de ongeborenen’, en voor altijd: to mannes liif ende to landes leghere  ‘zo lang als de mensen leven en het land bestaat’. 

Opstalboom

Friezen uit alle streken kwamen één keer per jaar bij elkaar op een voor hen heilige plaats, de Opstalboom. In Aurich, wat nu in Duitsland ligt,. Daar kwamen de afgevaardigden, die elk jaar opnieuw gekozen werden, de dinsdag na Pinksteren bij elkaar. De Opstalboom kan dus gezien worden  als het symbool van de verenigde Friese landen, over de huidige landsgrenzen heen.

De Friese economie en de penning

Vaste bestanddelen van de Friese economie zijn al eeuwenlang  veeteelt en  handel. Vanwege die handel in het gehele Noordzeegebied werd die zee mare Frisicum of ‘Friese zee’ genoemd. Om handel te drijven gebruikten de Friezen kleine zilveren munten die zij penning noemden (net als de Engelsen de penny kenden). Daarom is de benaming vrijheidspenning niet alleen een verwijzing naar het moderne gebruik van het woord, maar ook een herinnering aan vervlogen tijden, toen een penning nog  gewoon een munt was om mee te betalen. En wie weet wat de toekomst ons gaat brengen …

De Friese vlag 

Gezamenlijk werden de autonome Friese landen langs de Noordzeekust de zeven Zeelanden genoemd. De zeven pompeblêden van de Friese vlag herinneren hier nog aan. De vier blauwe banen op de Friese vlag vertegenwoordigen de belangrijkste vier vaarwegen. De drie witte banen verwijzen naar wegen over land. Het is opvallend dat al in de elfde eeuw over vrije doorgang voor de Friezen over deze wegen werd geschreven in de oudste middeleeuwse Friese rechtstekst. De Friese vlag heeft kortom hele oude wortels.  

De nieuwe Friese vrijheidspenning is inmiddels te bestellen via de voorverkoop op friling.frl!

De reguliere geneeskunde is verder nog erg gebaseerd op een atomistische en mechanische benadering van het menselijk lichaam en de menselijke gezondheid. Er wordt snel een (allopathisch) medicijn voorgeschreven. Vooral oudere mensen kunnen met verschillende klachten kampen en bij verschillende behandelaars lopen, waardoor zij alles bij elkaar een flinke hoeveelheid pillen krijgen voorgeschreven waarbij er niet altijd op wordt gelet of die medicijnen zich wel laten combineren. Er valt kortom veel te verbeteren aan het huidige stelsel

Kernwaarden

Als we vanuit de kernwaarden van Frij Fryslân een alternatieve visie op gezondheid en de financiering van gezondheidszorg proberen op te stellen, dan blijkt dat niet ingewikkeld. De kernwaarden zijn heel goed te verbinden aan het thema gezondheidszorg.

• Integer: artsen en alle professionals binnen de zorg dienen zich integer te gedragen. Artsen hebben de eed van Hippocrates afgelegd en er zijn ook andere ethische codes waaraan diverse professionals zich zouden moeten houden.
• Autonoom: dit slaat zowel op de behandelaars als de behandelden. De laatsten zouden de verantwoordelijkheid voor hun gezondheid zelf moeten nemen en hun lot niet zo maar in de handen van een dokter moeten leggen.
• Oplossingsgericht: er is veel meer mogelijk dan we nu denken. De mensen die zich binnen Frij Fryslân met dit thema bezighouden zijn creatief op zoek naar oplossingen.
• Verbindend: een aspect hiervan is dat een sterk sociaal netwerk al genezend en gezondheidsbevorderend werkt.
• Holistisch: dat is een van de belangrijkere kernwaarden in dit verband. Een holistische benadering van gezondheid zal ons heel veel opleveren. Daarover hieronder meer.

De werkgroep die zich met de financiering van de gezondheidszorg bezig houdt, is op dit moment tot de volgende inzichten gekomen. We kunnen vaststellen dat de huidige ziektekostenverzekering duur, verplicht en vaak niet passend is. 

Vanuit deze analyse hebben we enerzijds gekeken of er voor de korte termijn aantrekkelijke alternatieven voorhanden zijn en anderzijds een schets opgesteld van hoe een alternatief op de langere termijn er binnen Frij Fryslân uit zou kunnen zien. 

Alternatieven op de korte termijn

Er zijn op dit moment al een aantal alternatieven op het gebied van gezondheidszorg en de financiering er van. We laten er hieronder drie de revue passeren.

Beter in de Buurt

Ten eerste is er het initiatief Beter in de Buurt. Onder deze koepel vallen een aantal initiatieven: Vitaliteit in de Buurt; Educatie in de Buurt; Voeding in de Buurt; Diensten in de Buurt. Voor dit artikel zijn de initiatieven Beter in de Buurt en Vitaliteit in de Buurt relevant.

Alle initiatieven van Beter in de Buurt gaan echter uit van hetzelfde principe (citaat van website):

“Elk onderdeel heeft een platform waar je diensten kunt aanbieden en afnemen op basis van de waarden van het manifest. Iedereen is welkom in deze veilige leef- en werkomgeving waarbij op een betrouwbare en transparante manier diensten worden verleend. Hiermee creëren we collectief een onafhankelijke samenleving.”

De kern van waar het bij Beter in de Buurt dus om gaat is om mensen, professionals en zorgafnemers, met elkaar in contact te brengen middels een platform, Qustify. Hieraan is door het team van Beter in de Buurt, onder leiding van initiator Paul Hager, vijftien jaar gewerkt. 

In het kader van dit korte artikel was het niet mogelijk om een uitgebreide analyse uit te voeren van de voor- en nadelen van het concept Beter in de Buurt. Daarom beperken we ons tot enkele opmerkingen. WIj sporen iedereen aan het initiatief zelf verder te bekijken als het een snaar raakt. Enkele van de voordelen zijn dat Beter in de Buurt een behoorlijk robuust platform biedt en dat het mensen vrijblijvend met elkaar in contact brengt op basis van autonomie en verbinding. Nadelen lijken te zijn dat het initiatief dicht tegen het bestaande systeem aanschurkt (wat gezien alle ingewikkeldheden van het huidige zorgsysteem begrijpelijk is) en dat er een zekere afdracht voor het initiatief wordt gevraagd (ongeveer 5%) voor de gemaakte kosten: het is een commercieel initiatief. 

GezondheidsCoöperatief Nederland

Ten tweede is er het GezondheidsCoöperatief Nederland (GCN). Het is opgericht na de ervaring van enkele mensen dat de gezondheidszorg die zij wensten om tot genezing te komen niet werd vergoed vanuit het huidige stelsel. De twee pijlers van GCN zijn een GezondheidsFonds waar mensen in kunnen participeren en kleinschalige Schenk-Kringen, waar mensen direct contact met elkaar hebben. 

Het GezondheidsCoöperatief heeft verder een aantal waardengedragen normen als basis (bron: website):

• Dienstbaar zijn aan het menselijk belang.
• De omgang met elkaar is gebaseerd op vertrouwen, eerlijkheid en oprechtheid.
• Ieder mens heeft de vrijheid van keuze om naar eigen inzicht inhoud te geven aan zijn leven en gezondheid.
• Eenieder spreekt vanuit de eigen ervaring.
• Eenieder heeft een lerende houding vanuit zelfreflectie en verbinding.
• Expertise en innerlijk inzicht verkregen vanuit introspectie, zijn het leidende principe.
• Geld, systemen, organisatiestructuren en theorieën zijn een middel.
• Handelen uit Liefde is hét antwoord op de uitdagingen van de samenleving van vandaag.”

Vanuit deze normen werken het GezondheidsFonds en de Schenk-Kringen. Tegen een eenmalige inleg en een maandelijkse contributie kun je lid worden van een Schenk-Kring, die kleinschalig is en waar mensen elkaar kennen, vertrouwen en voor elkaar zorgen. Daarnaast word je lid van het landelijke GezondheidsFonds. De twee lidmaatschappen zijn dus aan elkaar gekoppeld. Het lid worden van een Schenk-Kring gaat via een aantal kennismakingen, waarna je kunt beslissen al of niet lid te worden. Wat je met elkaar mogelijk maakt is alternatieve, geen reguliere gezondheidszorg.

Solidariteitsgemeenschap Artabana Nederland

Ten derde is er de Solidariteitsgemeenschap Artabana Nederland (SAN). Artabana lijkt in veel opzichten op het hierboven genoemde GezondheidsCoöperatief Nederland. Artabana is in rechtsvorm een vereniging. Ook Artabana drijft op lokale groepen en een overkoepelend, Nederlands, noodfonds dat kan worden aangesproken. Het woord solidariteit zit al in de naam van de beweging. 

Artabana is een gemeenschap waar onderlinge hulp wordt geboden. Het is dus iets breder en ruimer gedefinieerd dan gezondheidszorg, maar dat is wel een zeer belangrijk onderdeel. Dit zijn de uitgangspunten (bron: website):

“De erkenning van het individu en zijn uniciteit, dat wil zeggen dat ieder mens op een eigen manier ziek wordt en zijn/haar eigen weg naar herstel nodig heeft.

• Ziekte is een uitdrukking van het lot in iemands persoonlijke leven. De gemeenschap onthoudt zich van oordelen en het geven van ongevraagd advies over de ziektesituatie van de individuele mens.
• Vrije keuze van therapeutische instellingen, behandelmethoden en behandelaars bij ziekte.
• Vrijwillige financiële ondersteuning om zo mogelijk toegang te krijgen tot de gekozen behandelmethoden.
• De mogelijkheid dat vrije, individuele economische afspraken gemaakt kunnen worden tussen patiënt en therapeut (of de therapeutische instelling).”

Kortom: er zijn op dit moment diverse initiatieven die binnen Nederland opereren en lokale groepen kennen en die op basis van onderlinge solidariteit en een bepaalde maandelijkse bijdrage alternatieve dan wel aanvullende gezondheidszorg trachten te realiseren. 

Alternatieven voor de langere termijn binnen Koöperaasje Frij Fryslân

Er wordt binnen het thema Gezondheid van Frij Fryslân - deels geïnspireerd door bovenstaande initiatieven - hard nagedacht over hoe de financiering van gezondheid binnen de coöperatie kan worden opgepakt en vormgegeven. De uitgangspunten zijn: het coöperatieve gedachtengoed, solidariteit, en onderlinge verbondenheid, maar ook: veel aandacht voor een holistische benadering van gezondheid. 

Wat dat betreft zijn de concepten Positieve Gezondheid en Integrative Medicine hele goede uitgangspunten. Gezondheid is immers niet één, mechanisch-lichamelijk ding, maar de gezondheid van een mens kent vele aspecten en invloeden (zie de website van het instituut voor Positieve Gezondheid / Institute for Positive Health bij de links bij dit artikel). 

Fryslân als Blue Zone

Je zou kunnen zeggen dat het het streven van Frij Fryslân is om een zogenaamde Blue Zone te creëren in heel Fryslân. Waar mensen zo gelukkig en gezond zijn, dat ze tot hoge ouderdom komen en de kosten van de gezondheidszorg laag zijn. Als dit slaagt zal dit bewustzijnsverhogend werken. Als mensen zich goed voelen, gezond zijn en sociaal goed verbonden zijn hebben zij energie en tijd om tot hogere niveaus van bewustzijn te geraken en dit zal op zijn beurt een positief effect hebben op individuen en de gehele gemeenschap. 

Het moge duidelijk zijn dat wij daar nog niet zijn. Maar als de visie duidelijk is openbaart de route zich vaak. 

Volgens de statuten vindt er minimaal één keer per jaar een Algemene Ledenvergadering plaats, zoals bij veel coöperaties. Omdat Frij Fyslân een lerende en groeiende organisatie is die sterk in beweging is, willen we in de kwartiermakersperiode vier grote bijeenkomsten per jaar organiseren. Het leer- en groeitraject dat we samen doormaken wordt in deze twee jaar beschreven in een leer- en groeidocument. Na twee jaar kwartiermakersperiode is het de bedoeling dat de basisstructuur van de organisatie duidelijk staat.

Werkgroepen

Sinds eind 2021 was er reeds een aantal werkgroepen gestart op verschillende thema’s. Na de inspiratiedag in Workum op 30 april 2022 is daar een aanzienlijk aantal groepen bijgekomen op diverse thema’s, zoals gezondheid, onderwijs (of: ‘leren en groeien’), geld, wonen en bewustzijn. En er is een werkgroep Liefde ontstaan, want is het niet zo dat amor vincit omnia? 

De ontmoetingsdag op 2 juli was onder andere bedoeld als bestandsopname richting het Frijheidsfestival dat op 27 augustus zal plaatsvinden. De groepen konden hun eerste resultaten met elkaar delen en kennis en inzichten uitwisselen. Elke groep had een standje dat vaak zeer aantrekkelijk was aangekleed. De groep Vrije Energie bijvoorbeeld had het begin van een motor opgesteld. Een indrukwekkend gezicht. 

Tevens werden in een aparte ruimte de diverse plannen gebundeld in een allesomvattend plan voor de toekomst van Fryslân, dat wij met een knipoog Us Aginda noemen. Er was een kaart van Fryslân uitgespreid over twee grote tafels waar iedere groep zijn plannen op kon intekenen, schrijven, plakken of vormgeven door middel van 3D-figuren zoals playmobilpoppetjes. Ook de individuele bezoekers konden hun ideeën en bijdragen daar kwijt. De komende tijd bouwen wij verder aan Us Aginda, onder andere op het Frijheidsfestival op 27 augustus. Uiteindelijk zal hier een solide en alomvattend plan voor de nieuwe samenleving uit ontstaan. 

Lidmaatschap

Deze dag was ook bedoeld om met elkaar te praten over de invulling van het lidmaatschap. De formule van de flitscoöperatie waarvoor wij hebben gekozen, kent in de eerste twee jaar aspirant-leden. Dat betekent dat er nog geen volledige medezeggenschap is, zoals in een meer formele coöperatie. Deze zeggenschap groeit mee met de verdere professionalisering van de organisatie. Wel is het zo dat het bestuur zich altijd moet verantwoorden tegenover de aspirant-leden en dat als er geen draagvlak is voor genomen beslissingen of koers, het geen zin heeft om op een dergelijke koers voort te gaan. 

Mensen die actief bijdragen leveren in de organisatie en werkgroepen merken dat het toepassen van de kernwaarden (integer, autonoom, oplossingsgericht, verbindend en holistisch) noodzakelijk is om in deze beweeglijke, organische organisatie concrete zaken te manifesteren. Doordat zij de creators zijn, voelen ze zich verantwoordelijk en verwerven ze automatisch zeggenschap. Op deze manier vloeien vrijheid, verantwoordelijkheid, zeggenschap en nieuwe vormen van democratie in elkaar over.

Op de ontmoetingsdag in Marsum hebben wij de eerste stap gezet richting de formalisering van het lidmaatschap. Er is een formulier opgesteld, dat mensen de gelegenheid biedt om aspirant-lid of donateur te worden. Een donateur mag zelf bepalen hoeveel hij wil schenken. Een aspirant-lid heeft verder de keuze om tijd in te zetten (wij hanteren een minimum van 3 uren per week) en/of een contributie à 15 euro per maand te betalen. Het inzetten van tijd in de coöperatie vertegenwoordigt niet alleen een zeker kapitaal, maar biedt bovendien de mogelijkheid om de visie en de uitgangspunten van Frij Fryslân daadwerkelijk te belichamen. 

Een ander belangrijk onderdeel van het formulier is dat het aspirant-lid expliciet verklaart de kernwaarden van Frij Fryslân te onderschrijven. Bovendien verklaart hij of zij nog een aantal andere zaken. Zo onderschrijven we allemaal dat we ons ervan bewust zijn dat gezamenlijk succes mede afhankelijk is van onze eigen inzet, dat we goed in verbinding en op de hoogte moeten blijven en dat we zaken die zich voordoen meteen bespreken met de betreffende persoon of personen. Verder onderschrijft een aspirant-lid zorg te zullen dragen voor de goede naam en eer van de organisatie als geheel.

Op deze manier bouwen we met elkaar aan een gemeenschap waarin we niet alleen op elkaar kunnen vertrouwen en op elkaar terug kunnen vallen, maar waarmee we uiteindelijk een complete samenleving creëren, waarin mensen goed en menswaardig kunnen leven. 

Heb je vragen of wil je kennismaken met mensen in Frij Fryslân? Stuur dan een e-mail naar info@frij.frl.

1. Visie

Frij Fryslân is een land waar mensen om elkaar geven. Waar respect voor elkaar, het leven en vrijheid een mooie balans vormen. Een land waar mensen samen beslissingen nemen en op elkaar en onze onbetaalbare natuur passen. Het is een land dat vele rijkdommen biedt: schoon drinkwater, zuivere luchten, rijke landbouwgronden en duurzame energiebronnen. In Fryslân is alles voorhanden om inwoners de basisvoorwaarden voor een gezond leven te bieden. Frij Fryslân is ook een land waar een ieder zich kan ontwikkelen naar eigen inzicht. Waar inspiratie, creativiteit en innovativiteit onderdeel van het grootste goed zijn en waar talenten van een ieder worden gezien en benut. Deze waarden worden in Frij Fryslân actief gestimuleerd, zodat we kunnen werken aan oplossingen die toekomstbestendig zijn en we onze natuur, economie en bestuurlijke processen herstellen. In Frij Fryslân weten we dat een sterke lokale economie noodzakelijk is voor mens en omgeving. We dragen onze soevereiniteit en beslissingsbevoegdheden niet over aan overheden of non-gouvernementele instellingen die weinig verbinding met ons land hebben. Onze inwoners nemen gezamenlijk, transparant en eerlijk besluiten en houden uitvoerders van de gekozen richting aansprakelijk.

2. Fryslân

Fryslân tussen Vlie en Lauwers, samenvallend met de huidige provincie Fryslân, is het oeroude stamgebied van de Friezen. Reeds in de Lex Frisionum ‘De wet van de Friezen’, opgeschreven aan het einde van de achtste eeuw na Christus, worden er drie Friese gebieden onderscheiden. Naast het hier genoemde stamland, dat het uitgangspunt vormt voor de rechtsregels die in de Lex Frisionum worden opgeschreven, wordt er een westelijk gebied onderscheiden tussen Sincfal (op de grens van Zeeland en Zeeuws-Vlaanderen) en Vlie (nu IJsselmeer ‒ dus de huidige provincies Zeeland, Zuid- en Noord-Holland) en een oostelijk gebied tussen Lauwers en Wezer (dus de huidige provincies Groningen in Nederland en Ostfriesland in Duitsland). De Friezen zijn dus een van de oudste volkeren van de Lage Landen. De helft van wat nu Nederland is was ooit Fries.

3. Volk en taal

De Friezen zijn de enige erkende nationale minderheid binnen Nederland. Het Fries is bovendien de enige officieel erkende minderheidstaal in Nederland, sinds tweeduizenddertien (2013) verankerd in de Wet Gebruik Friese Taal. Deze Friese taalwet is het resultaat van de Friese emancipatiebeweging die sinds de negentiende eeuw ontstaan is en die geleid heeft tot grammatica’s, woordenboeken, instituten en (politieke) bewegingen die zich hard maakten en maken voor het Fries en de Friezen. In de overige delen van het voormalige Grootfriese gebied zijn nog sporen van het Fries te vinden, met name in het Westfries. In Duitsland wordt nog Fries gesproken in Saterland in Ostfriesland. Daarnaast wordt in Nordfriesland een aantal Noordfriese dialecten gesproken.  

4. Geschiedenis

De Friezen kennen een lange traditie van vrijheid. De voorouders van de huidige Friezen vestigden zich aan het einde van de vierde eeuw na Christus in het op dat moment grotendeels lege en ontvolkte Friese kustgebied en namen al snel de oude naam van hun voorgangers (die in de eerste eeuwen voor Christus tot aan het einde van de Romeinse tijd deze streken bewoond hadden) over. De ‘nieuwe’ Friezen waren verwant aan en stonden in nauw cultureel contact met de andere Germaanse volkeren rondom de Noordzee, met name de Angelsaksen in Engeland en de Denen in Scandinavië. De Friezen stonden bekend als een machtig en rijk volk, onder andere door hun internationale handel, waardoor de Noordzee een tijdlang de naam mare Frisicum ‘Friese zee’ droeg. Na de verovering door de Karolingische vorsten in de loop van de achtste eeuw volgde al snel een feitelijke ontworsteling aan dit ‘centrale’ gezag, onder andere door de Vikingperiode tussen circa achthonderdvijftig (850) en negenhonderdvijftig (950) die dit gezag ondergroef. Vanaf de elfde eeuw kan er derhalve gesproken worden van de Friese Vrijheid of Fries zelfbestuur, die duurde tot het einde van de middeleeuwen. De Friese Vrijheid bestond uit een aaneenschakeling van autonome landsgemeenten tussen Vlie en Wezer. De begrippen Fries en Vrij en Vrije Fries waren bijna onlosmakelijk met elkaar verbonden en hebben hun sporen tot op heden achtergelaten. Na een periode van centraal gezag van ongeveer tachtig jaar vormde Fryslân samen met de omliggende Nederlandse provincies de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en was het gebied weer autonoom. De langste periode van onvrijheid hebben de Friezen gekend sinds de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden in achttienhonderdvijftien (1815). In de afgelopen twee eeuwen is Fryslân van de op een na rijkste (na Holland) provincie van de Republiek verworden tot een gemarginaliseerde plattelandsprovincie met een voortdurende onttrekking van kapitaal uit het gebied. 

5. Rijkdom

De Friezen zijn altijd rijk geweest. Het vruchtbare kleigebied en de mogelijkheden die de zee en rivieren boden voor handel dichtbij en ver weg hebben hen voortdurend welvaart gebracht. De Friezen hebben  daarnaast altijd veel vee gehouden. Rond zeshondervijftig (650) na Christus begonnen de Angelsaksen en de Friezen een zilveren muntje te slaan van iets meer dan een (1) gram ten dienste van deze handel. Zij reïntroduceerde daarmee een geldsysteem nadat dit sinds de val van het Romeinse Rijk uiteen gebrokkeld was. De Friezen waren meesters in het meten, rekenen en wegen. Opvallend aan de Friese situatie is dat de rijkdom breed verdeeld was. Er was een maatschappelijke bovenlaag van eigenerfde boeren en adel, maar het verschil tussen deze twee standen was niet heel erg groot. Dientengevolge was er veel welvaart, verspreid over een grote groep mensen. Door het cognatische karakter van de samenleving en het erfrecht was de positie van de vrouw relatief sterk. Dit betekende dat elke generatie weer opnieuw moest bouwen aan een sociale positie. Na achttienhonderdvijftien (1815) werd de Friese rijkdom meer en meer afgeroomd. Eerst door het absenteïsme van de veelal adellijke grootgrondbezitters die in de loop van de achttiende eeuw waren ontstaan en na achttienhonderdvijftien (1815) ofwel waren gaan rentenieren op de Veluwe ofwel naar het nieuwe politieke centrum in Den Haag waren getrokken. De nieuwe infrastructuur die in de negentiende eeuw werd gebouwd was bovendien primair op de Randstad gericht. De economische crisis aan het einde van die eeuw betekende een harde klap voor Fryslân. Veel Friezen trokken weg naar elders, bijvoorbeeld naar Amsterdam of Limburg om daar werk te vinden als politieagent, onderwijzer of mijnwerker. De onttrekking van rijkdom uit Fryslân zette door in de twintigste eeuw. Er werd gas gewonnen en er vond een constante braindrain plaats via de universiteit van Groningen. Toch waren er ook in deze tijd lichtpunten. Fryslân vond zijn zuivelindustrie opnieuw uit en omarmde het concept van de coöperatieve zuivelfabriek. Heden ten dage beschikt Fryslân nog steeds over veel rijkdommen, hierboven al genoemd: schoon drinkwater, zuivere luchten, rijke landbouwgronden en duurzame energiebronnen. Een van de grote rijkdommen van het moderne Fryslân is daarnaast de mienskip: de gemeenschapszin die hoort bij een relatief kleinschalige samenleving die bovendien een sterke identiteit kent. Dit maakt de Friezen tot de gelukkigste mensen van Nederland, ook al wordt hier niet het meeste geld verdiend. 

6. Grote uitdaging

Niettegenstaande hun eigen specifieke geschiedenis en identiteit zijn Friezen vanzelfsprekend onlosmakelijk onderdeel van en verbonden met de gehele mensheid en de aarde. De gehele mensheid staat nu voor de grote opgave om een leefbare wereld te creëren en te behouden. Om dit te kunnen bewerkstelligen is het van essentieel belang dat mensen zeggenschap hebben over hun eigen leven en omgeving.

7. Vrijheid

Onder vrijheid verstaan wij zowel negatieve als positieve vrijheid: dus zowel de vrijheid van alle belemmeringen als de vrijheid om het leven vorm te geven naar eigen mogelijkheden en vrije wil tot uitdrukking te laten komen en vrij te zijn van interne beperkingen. Beide vormen van vrijheid zijn nodig in elke vrije en beschaafde samenleving. Vrijheid gaat altijd gepaard met verantwoordelijkheid ten aanzien van de medemens en de wereld. Dit blijkt uit de universele gulden regel ‘Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden’. Bovendien blijkt er een directe relatie te zijn tussen vrijheid en moraliteit. Indien een samenleving zich ethisch gedraagt, is zij vrij. Als de mensen zich echter onethisch gedragen worden zij als vanzelf slaaf. Onze ethiek en ons morele gedrag heeft dus niet alleen effect op onze persoonlijke vrijheid, maar tevens op de vrijheid van de gehele samenleving. 

8. Bewustzijn

De mens is tevens onlosmakelijk onderdeel van een bewustzijnsveld dat door diverse wereldreligies en spirituele tradities onderkend maar telkens anders benoemd is, en dat door training, meditatie en onderzoek gekend en ervaren kan worden. Dit bewustzijnsveld is intelligent en manifesteert zich in de materiële realiteit, sterker nog, de materiële realiteit is er het resultaat van. Al het kenbare en onkenbare is er onderdeel van en daardoor is alles onderling verbonden. Voor de mensen in Frij Fryslân is dit een essentieel uitgangspunt. 

9. Nieuwe mens

De oude mens en de oude samenleving zijn niet meer. De mensheid zit ontegenzeggelijk in een transitie. Met name de Westerse mens is de afgelopen eeuwen verder en verder van zijn ware aard verwijderd geraakt. De wereld (‘het tijdperk der mensen’) is meer en meer onttoverd en ontzield geraakt, met als gevolg dat de mens slecht voor zichzelf en de aarde zorgt. Competitie, ontzieling, materialisme, consumentisme en individualisme hebben de mens in een toestand van angst, slachtofferschap en isolatie gebracht. Ideaal om te controleren, maar vernietigend voor de mensheid en de aarde. In de transitie naar een nieuwe wereld, een nieuw tijdperk, zal de mens zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Beter gezegd: zijn ware aard en potentie aanvaarden, omarmen en activeren. In het boek Human by Design uit tweeduizendzeventien (2017) geeft Gregg Braden een overzicht van de potentie van de mens en zijn vermogen om in contact te komen met het bewustzijnsveld waar wij allemaal onderdeel van zijn. Hier komen oud en nieuw bij elkaar. De nieuwste, meest pionierende wetenschappelijke onderzoeken naar onder andere de aard van het menselijk bewustzijn, de menselijke anatomie en het vermogen tot zelfheling komen namelijk opvallend overeen met wat de oudste mysterietradities altijd al beweerd hebben. De mens staat uiteindelijk tussen hemel en aarde: tussen het bewustzijnsveld en materie en moet daarin een positie vinden, met compassie, een open hart en zich ten diepste bewust van zijn verbondenheid met alles. Dit vraagt onder andere dat de breinen in het hoofd, het hart en de buik op één lijn worden gebracht. 

10. Kernwaarden

Frij Fryslân houdt de volgende kernwaarden in de komende kwartiermakersperiode voor het belangrijkst: integer, autonoom, oplossingsgericht, verbindend, en holistisch. De nieuwe Vrije Fries is integer: hij handelt respectvol naar zijn medemens en heeft een goed ontwikkeld waardenkompas. Hij is autonoom: hij leeft volgens zijn eigen integriteit en is niet afhankelijk van de mening of invloed van anderen. Daardoor blijft hij altijd zuiver in zijn handelen en oordeel. Hij is oplossingsgericht: hij heeft een lenige geest die in staat is problemen van alle kanten te bekijken en er een non-lineaire oplossing voor te vinden. Hij is verbindend: als vrij mens beseft hij dat die vrijheid nooit ten koste van zijn medemens kan gaan en dat hij daartoe in verbinding moet blijven om dit af te stemmen. Tenslotte is hij holistisch: hij is zich er ten diepste van bewust verbonden te zijn met het bewustzijnsveld en dit stuurt zijn handelen. 

11. Geschiedenis van Frij Fryslân

In januari tweeduizendeenentwintig (2021) kwam een aantal mensen bij elkaar om te praten over de enorme uitdagingen waarvoor de wereld nu gesteld wordt. Zij waren zich bewust van de geschiedenis van vrijheid die Fryslân kende en voelden ten diepste dat nu de tijd was om opnieuw en sterker dan ooit te ijveren voor een autonoom gebied om daarmee de mens tot zijn recht te kunnen laten komen. Dit stond voor bijna geen enkele van de gesprekspartners los van een gedeelde visie op het menszijn en het daarmee samenhangende holistische wereldbeeld. Uiteindelijk kristalliseerde zich een kernteam uit dat de visie van Frij Fryslân in de wereld zette en praktisch begon uit te dragen. Sommige leden van het kernteam hadden zich al decennialang praktisch en mentaal voorbereid op deze tijd. Nadat in augustus tweeduizendeenentwintig (2021) de website was gelanceerd begon het werk van het opbouwen van de beweging Frij Fryslân. Er werden presentaties gegeven, er werd verder nagedacht, met heel veel mensen en (mogelijke) partners gepraat, nieuwsbrieven geschreven en bovenal: een intentie neergezet die als een draaggolf diende om gelijkgestemde mensen te vinden en te laten aanhaken. 

12. Parallelle ontwikkelingen

De mondiale crisis die zich in het voorjaar van tweeduizendtwintig (2020) openbaarde kwam voor sommige mensen uit de lucht vallen, maar anderen hadden al jaren daarvoor voorzien dat het huidige maatschappelijke systeem vastliep en wel moest eindigen, om over te gaan in iets nieuws. Genoemd worden hier de inspanningen van De Coöperatieve Samenleving, die reeds in tweeduizendvijftien (2015) trachtte een fundamentele maatschappelijke vernieuwing in te zetten, namelijk de gebiedscoöperatie, waar overheid, bedrijfsleven en inwoners van een gebied tot een nieuw gemeenschappelijk speelveld en een nieuwe interactie komen, zoals uitgelegd in het rapport Het Rijnlands Gebiedsarrangement, tweeëntwintig mei tweeduizendachttien (22 mei 2018). Hoekstenen in dit denken zijn de juridische verbinding van de gebiedscoöperatie aan de Omgevingswet en het Europese Regio-beleid die samen de ruimte creëren voor het type coöperatieve gebiedsontwikkeling dat wij voorstaan. In tweeduizendeenentwintig (2021) verscheen voorts Society 4.0: Resolving eight key issues to build a citizens society van Bob de Wit. De Wit laat daarin zien dat de wereld nu daadwerkelijk voor een tweesprong staat. De mensheid beweegt zich hetzij in de richting van een technocratische door een mondiale elite gecontroleerde samenleving waarbij de technologische verworvenheden worden ingezet om de bevolking verregaand te controleren, hetzij in de richting van een samenleving waar de menselijke maat weer wordt hervonden, welvaart verspreid wordt over alle mensen, er verregaand wordt gedecentraliseerd en de bevoegdheid weer bij de mens komt te liggen. De Wit entameerde vervolgens een beweging die onder andere uitmondde in de oprichting van de coöperatie “Coöperatieve Vereniging Society 4.0 U.A.”, hierin bijgestaan door enkele van de drijvende krachten achter De Coöperatieve Samenleving. Frij Fryslân werkt graag samen met deze initiatieven om zo de krachten te bundelen, inzichten te delen, te leren, te inspireren en geïnspireerd te worden.

13.  Kwartiermakersperiode

Het werk waar wij in onze regio voor staan lijkt groot, maar begint gewoon heel klein: met leren en ontwikkelen. Om het leren in diverse opzichten expliciet onderdeel te maken van onze organisatieontwikkeling begint onze coöperatie met een kwartiermakersperiode van in beginsel ongeveer twee jaar. In deze periode willen we de coöperatie versneld opstarten; een hechte ledengemeenschap creëren; de bedrijfsvoering inrichten; concepten, producten en diensten ontwikkelen; en daarmee veel leren. Wij verbinden ons daarom in een ‘flitscoöperatie’ op basis van statuten die opzettelijk en nadrukkelijk zo beknopt mogelijk zijn gehouden. In deze oprichtingsstatuten beschrijven we derhalve bewust niet de details van onze interne organisatiestructuur, maar verankeren wel onze bedoeling, uitgangspunten en doelstelling. Tegelijkertijd nodigen we betrokkenen en belangstellenden uit om, voorlopig als aspirant-lid, zich aan onze coöperatie te verbinden en mee te denken over de gewenste statutenwijziging die we over circa twee jaar formeel willen laten passeren bij de notaris. We gebruiken de kwartiermakersperiode dus om al lerend samen te werken, mede aan de voorbereiding van deze statutenwijziging voor de meer definitieve vormgeving van onze coöperatie.

14. Eedgenootschap

In deze kwartiermakersperiode willen wij ook onderzoeken hoe wij samen met onze leden een verbond met elkaar kunnen aangaan dat leidt tot de meest optimale staat van vrijheid in verbondenheid: waarin wij op basis van universele rechtsprincipes (natural law), van onze visie en kernwaardes, aan het universum en aan elkaar zweren dat wij onze persoonlijke en elkaars vrijheid als het hoogste goed zien en ons volledig committeren aan de realisatie en borging van deze vrijheid.        

15.  Onderzoeksopdracht

Het leerproces wordt ondersteund met een ‘leer-groeidocument’ en geeft in termen van structuur vorm aan een ‘overgangsreglement’. Tijdens de kwartiermakersperiode worden in het leer-groeidocument de voortschrijdende inzichten vastgelegd omtrent alle belangrijke onderdelen van de structuurinrichting van onze coöperatie, waaronder de besturing, de financiering, de invulling van het lidmaatschap, maar ook documenteren we het leren binnen de thema’s. Ter bevordering van het leerproces geven we onszelf een aantal specifieke (onderzoeks)opdrachten mee:

a. De verbinding met onszelf op te zoeken en de sporen van de ‘oude’ samenleving die ook wij nog meedragen zo veel mogelijk proberen onder ogen te zien, terwijl we werken aan het ontwikkelen van een bij de ‘nieuwe’ samenleving passende mens, daarbij ook nieuwe (aspirant)leden meenemend;

b. Het operationaliseren van de hierboven genoemde uitgangspunten met betrekking tot onze visie, kernwaarden, bewustzijn en de nieuwe mens;

c. Het creëren van een groeiende ledengemeenschap;

d. Het opbouwen van een levensvatbare interne organisatie met een krachtig, kundig, talentvol, betrokken en gebalanceerd samengesteld bestuur;

e. Het neerzetten van een solide financiële structuur en basis door de (door)ontwikkeling van de organisatie en het doen van investeringen binnen de Regio;

f. De beweeglijke ontwikkeling en structurering van ledenrelaties (ledencategorieën, rollen, rechten en plichten), de governance, financiering en fiscaliteit van onze coöperatie gedurende haar eerste fasen van het pionieren en kwartiermaken, met oog op de daaropvolgende fase van professionalisering;

g. Het ontwikkelen van nieuwe, passende vormen van waardering en beloning voor bijdragen aan hetgeen collectief nodig is (maar misschien niet altijd meteen ‘verkoopbaar’), uitgaande van integriteit, rekening houdend met beschikbaarheid van middelen (ook door de tijd heen) en vervolgens recht doende aan individuele behoefte, inzet en prestatie;

h. Het openstellen voor verbinding met allen, ook met bestaande publieke en private partijen die de overstap naar de nieuwe samenleving nog dienen te maken. 

i. Het actief onderzoeken naar de samenwerking met en/of lidmaatschap in Society 4.0 en De Coöperatieve Samenleving.

De inspiratiedag op 30 april trok ruim 220 bezoekers. Een geweldige opkomst die een prachtig, geïnspireerd bijeenzijn tot gevolg had. Wij hebben veel positieve reacties mogen ontvangen over wat er op deze dag gebeurde: de ontmoetingen, de sessies, de presentaties, de discussies. Onze grote dank gaat uit naar de meer dan 30 vrijwilligers die ervoor zorgden dat deze dag binnen een paar weken gerealiseerd kon worden. 

Op de volgende dag, zondag 1 mei (een dag die samenviel met de nieuwe maan en het feest van Beltane) werd in Eagum, volgens de traditie het absolute middelpunt van Fryslân, een waterritueel gehouden. Op de inspiratiedag hadden de deelnemers een beetje water kunnen meenemen uit hun eigen omgeving en dat in een groot glazen vat kunnen gieten. Aan het water konden ze een intentie meegeven. In Eagum werd in de vorm van een ritueel de intenties opgelezen en werd het water losgelaten, zodat het samen met die intenties door heel Fryslân kon stromen. Het filmpje met een kort verslag van dit ritueel  is ondertussen online gegaan: Waterritueel 1 mei 2022 Frij Fryslân

Vormgeven aan de coöperatie en het lidmaatschap

Op 5 mei 2022 passeerde bij de notaris de oprichtingsakte van Koöperaasje Frij Fryslân. De vorm waarvoor we gekozen hebben is die van een zogenaamde flits-coöperatie. Dat betekent: we hebben voor twee jaar een minimale set statuten vastgelegd en gaan nu veel leren en ontwikkelen om na deze periode een meer permanente organisatiestructuur neer te kunnen zetten. Dit leerproces leggen we   vast en verankeren we in een huishoudelijk reglement en een leer- en groeidocument. 

Verbinding, initiatief, vertrouwen en geduld

Met elkaar bouwen we aan een nieuwe samenleving en pionieren en leren we iedere dag. Dit vraagt verbinding, initiatief, vertrouwen en geduld. Langs deze lijnen proberen we ook het lidmaatschap in te richten. In de leerperiode gaan we onder andere met elkaar in gesprek over hoe aspirant-leden reguliere leden kunnen worden en volledig stemrecht kunnen krijgen. Daarnaast wordt onder andere. samen gesproken en gebouwd aan oplossingen, producten en diensten die de mensen in de coöperatie samen ontwikkelen en waar werkgelegenheid uit kan voortkomen. Verder zijn er verschillende categorieën leden mogelijk. Denk bijvoorbeeld aan de vele ‘Friezen om utens’, die zich wel verbonden voelen met Fryslân, maar hier niet daadwerkelijk wonen. Ook sluiten er momenteel organisaties aan die binnen de coöperatie verbonden en actief willen zijn.

Reserveer in je agenda

Op 2 juli is er een speciale dag en we vragen jullie deze te reserveren in je agenda. We zullen dan in Marsum (vlak bij Leeuwarden) samenkomen voor de eerste Algemene Ledenvergadering van de Koöperaasje Frij Fryslân. Die dag delen we onze ideeën over hoe het lidmaatschap vorm kan worden gegeven en gaan we samen hierover in gesprek. Tevens zullen themagroepen elkaar ontmoeten en presenteren waar ze aan werken. 

Bij de Algemene Ledenvergadering kunnen we maximaal 200 mensen ontvangen. Een ieder die aspirant-lid wil zijn, is uitgenodigd aanwezig te zijn. De mensen die binnen Frij Fryslân al actief zijn én de mensen die zich afgelopen 30 april hebben aangemeld voor lidmaatschap, krijgen voorrang bij aanmelding. Bij overschrijving nemen we met de mensen die we op 2 juli niet kunnen ontmoeten zo spoedig mogelijk contact op. We vragen iedereen die zich in wil schrijven - ook degenen die al actief zijn - om het aanmeldformulier in te vullen. 

Een overzicht van de thema- en werkgroepen en waar ze aan werken

Zoals gezegd zijn er nu 14 groepen actief op diverse thema’s en daarnaast is er een facilitaire groep die de coöperatie dagelijks ondersteunt en een paar groepen die de eerstvolgende activiteiten op 2 juli en 27 augustus voorbereiden. Hieronder een kort overzicht van deze groepen. Al deze groepen komen één keer per twee weken samen - het liefst fysiek. Mensen die zich mogelijk nog aan willen sluiten bij een groep, kunnen contact met ons opnemen via info@frij.frl.

Hieronder ten slotte een kort overzicht van de groepen en waar zij zich op toeleggen.

Gezondheid

1. Brug: het doel van deze groep is om inspirerende bijeenkomsten te organiseren waarbij professionals in de complementaire gezondheidszorg ‘proeverijen’ aanbieden om kennis te maken met deze therapieën.
2. Financieel: deze groep houdt zich bezig met inventariseren en vormgeven van een alternatief of alternatieven voor de zorgverzekering zoals we die kennen.
3. Inhoud: in deze groep gaat men bezig met het ontwikkelen van lessen, trainingen en materialen die mensen kunnen inspireren en aanzetten tot een holistische kijk op gezondheid.

Geld 

Deze groep is gestart met een inventarisatie van de diverse alternatieven en achterliggende mechanismen voor uitwisselingssystemen. Daarna wordt gewerkt aan een oplossing om binnen de coöperatie te kunnen uitwisselen. 

Landbouw

1. Financiering: deze groep zoekt naar nieuwe financieringsvormen die meerwaarde gaan opleveren voor investeerders en de Friese gemeenschap, zoals meer voedselzekerheid en veilige belegging van hun geld.
2. Gemeenschapswinkel: in deze groep wordt er een blueprint ontwikkeld voor een gemeenschapswinkel waar lokale boeren en producenten hun voedsel kunnen verkopen. De winkel kan een centraal punt worden en als coöperatie te werk gaan. Het idee is dat dit op veel plaatsen in Friesland gerealiseerd kan worden.

Energie

1. Fryslân autonoom: hoe ziet een op het gebied van energie autonoom en zelfvoorzienend Fryslân eruit en wat is er voor nodig om dit te realiseren? Deze groep werkt aan een spannend en ambitieus plan.
2. Vrije energie: deze groep is concreet aan de slag met proefopstellingen en het verzamelen van informatie.

Onderwijs

Een groep van mensen met diverse ervaringen in het onderwijs en/of pedagogische achtergrond verkent het ontwikkelen van materialen, lessen en trainingen die passen binnen een holistische kijk op het leven en de visie van Frij Fryslân. Deze lessen en materialen kunnen op het regulier onderwijs, bij staatsvrije scholen en bij andere vernieuwende initiatieven ingezet kunnen worden.  

Anastasia Ecodorpen

Deze groep werkt aan een blueprint voor ecodorpen op basis van het idee van Familiedomeinen. 

Werk en economie

Een online platform is in de maak om de Friese toeristische sector en economie te versterken. Op dit platform worden horeca- en andere ondernemers, evenementen en bijzondere plekken zichtbaar gemaakt.

Meditatiegroep en -kerngroep

Het doel van deze groep is de gehele beweging van Frij Fryslân te ondersteunen en kracht bij te zetten middels meditaties en rituelen rondom bijeenkomsten. De meditatiekerngroep geeft vorm aan deze meditaties en rituelen. Mensen die mee willen doen aan de meditaties (die regelmatig ook via livestream zullen worden gefaciliteerd) kunnen zich aanmelden via e-mail: organiseer@frij.frl. 

Festivalgroep

Deze groep houdt zich bezig met de organisatie van het Frijheidsfestival op 27 augustus. Heb je ideeën of informatie die mogelijk bij kan dragen aan het programma van de dag? Mail dan naar festival@frij.frl.

Videogroep

Deze groep werkt aan de vulling van het videokanaal van Frij Fryslân op Youtube. Er is een gevarieerd aanbod in voorbereiding, waaronder diverse oefeningen zoals ademhalingsoefeningen en persoonlijke verhalen over gezondheid en wat er meer ter tafel komt in Frij Fryslân. Heb je ook ideeën die kunnen bijdragen? Mail dan naar info@frij.frl. 

Het belooft een inspirerende dag te worden. Tijdens de ochtend kun je kennismaken met mensen die binnen Frij Fryslân actief zijn. Je kunt diverse standjes rond thema's bezoeken, je bijdrage leveren aan een bijzonder waterritueel en je opgeven voor diverse zaken - waaronder een meditatiegroep en verbinding met mensen in je eigen woonplaats. Mensen van het kernteam geven ook een aantal korte presentaties. Hier kun je ook al je vragen stellen. Tijdens het middagprogramma worden inspiratiesessies gehouden voor het opstarten van diverse Themakerngroepen.

Programma

Deel 1 - informatiemarkt en korte presentaties

Inloop vanaf: 10:30
Start: 11.00
Einde rond 13:30

Deel 2 - inspiratiesessies opstartende themagroepen

Start plenair: 14:00
Pauze / wisseling naar andere ruimtes voor groepen: 14:45
Start groepen: 15:00
Plenaire afsluiting: 16:30
Einde rond 17:00

Lokatie: Workum, details ontvang je per e-mail na aanmelding.

Plenair gedeelte

Tijdens het plenaire gedeelte vertellen we hoe we werken binnen Themakerngroepen en hoe we als lerende, continu veranderende organisatie te werk gaan. Daarnaast hoor je ervaringsverhalen van mensen die al in dergelijke groepen meedoen en vertellen we welke groepen op deze dag worden opgestart.

Mensen die zich bij aanmelding voor meerdere groepen hebben aangemeld, zullen daarna een groep/onderwerp dat hun het meeste aanspreekt moeten kiezen. Later aanhaken bij andere groepen kan zeker, maar lukt niet op deze dag. Je kunt wel iemand anders die een andere kerngroepsessie bijwoont vragen jou te informeren over wat daar besproken en besloten is.

Inspiratiesessies Themakerngroepen

Veel mensen hebben zich al opgegeven voor deelname aan themakerngroepen. Zij worden momenteel persoonlijk telefonisch benaderd. Mensen die nog aan willen haken zijn ook welkom. Geef dit bij het inschrijfformulier dan duidelijk aan en laat je telefoonnummer achter, zodat we je kunnen bereiken voor overleg.

Kosten en opgave

Toegang tot deze dag is gratis. We verzoeken je wel je aan te melden middels het formulier onderaan deze pagina. Donaties worden zeer op prijs gesteld en worden gebruikt om de kosten voor de dag te betalen. Donaties kun je achterlaten in één van de donatiepotten.

Verder meenemen

Bij de bar wordt drinken verkocht. Het is toegestaan en wordt aangemoedigd om je eigen eten en water mee te nemen, iets extra's om uit te delen kan natuurlijk ook! Er zijn ook winkels in de buurt waar je wat kunt halen.

Wil je - zeker als je aan de inspiratiesessies mee wilt doen - zelf zorgen voor schrijfgerei, papier en andere zaken die graag bij de hand hebt.

Laat even wat van je horen

Om goed zicht te hebben hoeveel mensen er ongeveer komen, vragen we je om het aanmeldformulier in te vullen. Wil je (mogelijk) aanhaken bij de inspiratiesessies voor Themakerngroepen, dan is opgave hieronder noodzakelijk. Meedoen aan de inspiratiesessies verplicht je niet om uiteindelijk in een Themakerngroep mee te draaien, maar we gaan er wel vanuit dat dat in principe je intentie is als je deze middag mee doet.

Kort over werken in Themakerngroepen

Themakerngroepen zijn teams van ongeveer acht mensen die zich over een specifiek vraagstuk binnen één van de thema's buigen. De teams werken toe naar een vooraf bepaald doel en doen dat voor een afgebakende periode. De nieuwe themakerngroepen die nu zullen opstarten werken toe naar eind augustus: dan wordt er vanuit Frij Fryslân een festival georganiseerd waarbij de teams hun bevindingen, plannen en projecten presenteren. 

Er zijn heel diverse zaken die opgeleverd kunnen worden door Themakerngroepen. Van publicatie van 'best practices' voor het opstarten van een staatsvrije school tot een overall visie/vlekkenplan om Fryslân volledig zelfvoorzienend en autonoom te maken op het gebied van energie. Teams kunnen bijvoorbeeld ook komen tot een businessplan voor een (deel)coöperatie of ontwikkeling van educatief materiaal op allerlei gebied. Er valt zoveel te bouwen in onze nieuwe samenleving, dat bijna alles denkbaar is. Het werk van Themakerngroepen kan lokale groepen in veel gevallen ondersteunen.

Inzet

Als je meedoet aan een Themakerngroep, kun je rekening houden met 1x per 14 dagen een bijeenkomst en ongeveer 2 à 4 uur werk per week minimaal. Meer kan altijd; dan heeft de groep meer slagkracht en dat is vanzelfsprekend helpend! Iedere groep heeft in ieder geval een voorzitter. Eens per 4 weken worden in een online of offline bijeenkomst ervaringen gedeeld door deze voorzitters en wordt gekeken of er zaken bij hun groepen nodig zijn, zoals bijvoorbeeld (meer) mensen en specifieke kennis. Om het groepsproces, de verslaglegging en de communicatie binnen de groep zo goed mogelijk te laten verlopen, wordt een Themakerngroep ondersteund vanuit onze facilitaire organisatie.

We hopen dat je langskomt om kennis te maken en eventueel mee te werken in één van de groepen. Lukt het niet op die dag? Geen probleem: je bent welkom om een keer langs te komen om kennis te maken en te kijken of je bij een team wilt aanhaken. De komende maanden zullen meer teams gaan opstarten, dus er is van alles mogelijk.

Meer informatie

Als je je hebt aangemeld, ontvang je over een paar dagen meer informatie over  de lokatie, parkeergelegenheid en vervoer. Ook kun je er bij je aanmelding voor kiezen om voor de carpool Telegramgroep te worden uitgenodigd, zodat je op zoek kunt naar een carpoolmaatje.

Heel bijzonder - de kracht van water

Op 30 april zullen we iets bijzonders met water doen! We vragen je water mee te nemen en op de dag bij te dragen. De dag erna wordt dit water in het midden van Fryslân met een ritueel ‘vrijgelaten’. Een ieder die water heeft bijgedragen kan hierbij aanwezig zijn. Meer informatie hierover ontvang je na je aanmelding.

Waarom een ​​coöperatie?

Met de coöperatie verbinden we ons met anderen in Fryslân die ook willen bouwen aan een eerlijke, nieuwe en betere wereld. En die hier - dicht bij huis – samen aan willen meewerken. In een eerder artikel hebben we al meer verteld over het fenomeen coöperatie en de geschiedenis ervan in Fryslân. 

Binnen de coöperatie kunnen nieuwe activiteiten worden ontwikkeld die de ‘mienskip’ ten goede komen. Zo kan er gebouwd worden aan een ondernemende regio en groeit het uit tot een economisch ecosysteem.

Kernwaarden

In het ‘voorwoord’ (de preambule) voor de statuten van Frij Fryslân wordt ingegaan op wat Fryslân is, in al zijn facetten, geschiedenis, identiteit en vrijheidsgedachte. Maar er wordt ook stilgestaan bij wat de ‘nieuwe mens’ is in deze nieuwe tijd en wat de kernwaarden zijn van Frij Fryslân als beweging. Voor de beginfase zijn de kernwaarden integer, autonoom, oplossingsgericht, verbindend en holistisch. De nieuwe Vrije Fries is integer: hij handelt respectvol naar zijn medemens en heeft een goed ontwikkeld waardenkompas. Hij is autonoom: hij leeft volgens zijn eigen integriteit en is niet afhankelijk van de mening of invloed van anderen. Daardoor blijft hij altijd zuiver in zijn handelen en oordeel. Hij is oplossingsgericht: hij heeft een lenige geest die in staat is problemen van alle kanten te bekijken en er een non-lineaire oplossing voor te vinden. Hij is verbindend: als vrij mens beseft hij dat die vrijheid nooit ten koste van zijn medemens kan gaan en dat hij daartoe in verbinding moet blijven om dit af te stemmen. Tenslotte is hij holistisch: hij is zich er ten diepste van bewust verbonden te zijn met het bewustzijnsveld en dit stuurt zijn handelen.

Gemeenschappelijke besluitvorming - Directe democratie

In een coöperatie bouwt en doet iedereen mee. Alle leden hebben stemrecht. Door het onderhouden en intensiveren van contacten met mensen uit lokale groepen kan worden gebouwd aan de toekomstige echte democratie van Fryslân. Met een netwerk van mensen uit alle dorpen, wijken en steden.

Waar in de huidige samenleving veel mensen het gevoel hebben dat er voor en over hen wordt beslist, telt iedereen in de coöperatie mee. Jong en oud, rijk en arm, man en vrouw, iedereen wordt gezien en alle talenten kunnen worden ingezet.

Daarnaast kan worden geëxperimenteerd met nieuwe, betere vormen van gezamenlijke besluitvorming. Hoe komen mensen gemeenschappelijk tot een ​​beslissing die voor iedereen acceptabel is? Dat is iets anders dan gewoon ja of nee stemmen.

Beginfase – flitscoöperatie 

Komende week zal het kernteam van Frij Fryslân de oprichtingsakte ondertekenen. Daarin staat wat de bedoeling is en hoe de coöperatie eruit komt te zien. Dat is natuurlijk niet in beton gegoten, want de komende jaren zal alles zich verder uitkristalliseren met hulp van de leden en iedereen die bijdraagt ​​aan het nieuwe Fryslân.

Society  4.0

Frij Fryslân maakt onderdeel uit van een veel bredere beweging die nu landelijk en wereldwijd op het punt van doorbreken staat. Gebaseerd op een gemeenschap van mensen (samenleving) in plaats van op top-down besluitvorming door een klein elitair gezelschap of door politici. Deze beweging, die in deze tijd organisch vorm krijgt, wordt onder meer beschreven door hoogleraar Bob de Wit in zijn boek Society 4.0 Resolving eight key issues to build a citizens society.

Na de publicatie van het boek in 2021 werkte De Wit met een team mensen de principes van zijn boek uit tot een model en een manier van werken om tot autonome regio's te komen. Dit proces liep gelijk op met de ontwikkelingen die plaatsvonden binnen Frij Fryslân. Vanuit de expertise die Society 4.0 in huis heeft, is het idee ontstaan ​​om met de rechtsvorm van de coöperatie aan de slag te gaan. Op deze manier worden elementen uit het ‘oude systeem’ gebruikt om het nieuwe te bouwen. Voor Fryslân is dit ook een logische stap omdat Fryslân een rijke traditie heeft van (zuivel)coöperaties. Society 4.0 is ons al voorgegaan in het opzetten van zo'n coöperatie, die in het geval van Society 4.0 tot doel heeft autonome regio's te helpen en te stimuleren.

Lid worden

Niet alleen particulieren, maar ook bedrijven en organisaties kunnen lid worden van een coöperatie. Er zal nog nader bekeken worden hoe het stemrecht wordt georganiseerd in de ledenvergaderingen. Meer nieuws hierover volgt binnenkort. Houd daarom onze nieuwsbrief in de gaten. Doe mee en bouw mee aan Frij Fryslân!

Eind augustus 2021 kwam een klein groepje bij elkaar onder de rook van Leeuwarden. Zij zochten verbinding door de toenemende polarisatie in de samenleving in de afgelopen twee jaar. De meesten kenden elkaar nog niet. Ruim zes maanden later is de groep uitgegroeid tot een mooie mix van meer dan honderd gelijkgestemde jongvolwassenen, waarvan ruim dertig zeer actief.

Gelijkgestemd wil niet zeggen dat iedereen hetzelfde zoekt. De motivatie om actief te zijn voor Noorderlicht loopt dan ook uiteen. Fysiek nieuwe mensen leren kennen is de belangrijkste reden, want een gedeelte verloor een deel van hun sociale contacten. Anderen zoeken gelijkgestemden als steuntje in de rug in donkere dagen, om info en ervaringen uit te wisselen of samen parallelle toekomstplannen vorm te geven. Er bestaan dan ook, naast een algemene chat en agenda, diverse subgroepen, zoals een alternatief mediahuis, parallelle samenleving, religie, demonstraties en een jonge oudergroep. 

Wekelijks staat er een activiteit in de agenda. Tot nu toe is dit meestal in Leeuwarden. Voorbeelden zijn huiskamersessies over zelfontwikkeling, of acties om gelijkgestemde ondernemers te supporten. Ook feestjes horen erbij: een uitstekend middel om elkaar goed te leren kennen voordat je intensiever bouwt aan de toekomst.

In 2022 zal Noorderlicht inzetten op meer zichtbaarheid. Naar verwachting neemt het ledental daardoor toe, evenals de spreiding van ontmoetingskansen door heel Fryslân. Ook is verbinding gelegd met zustergroepen in het land. Vergelijkbare groepen die wekelijks actief zijn, bestaan al in Utrecht, Amersfoort en Groningen. Van deze vier is Noorderlicht het grootste en meest actief. Uniek dus binnen Fryslân en Nederland!

Noorderlicht staat open voor nieuwkomers tussen 18 en 35 jaar. Ben je toch ietsje jonger of ouder, of leef je net buiten Friesland, neem gerust wel even contact op. Er heerst een gemoedelijke en toegankelijke sfeer. Deelname is vrijblijvend, hoewel leden die op geen enkele manier actief zijn na een tijdje worden gevraagd of de groep wel is wat zij ervan hadden verwacht.

Ook belangstelling? Of nieuwsgiering naar meer informatie? Check de instagram-pagina van Noorderlicht Friesland of mail naar noorderlichtfriesland@protonmail.com.

Autonoom Fryslân in de Republiek

Rond 1500 vestigde zich in Fryslân voor het eerst een vorm van sterk centraal regionaal gezag. Niet lang daarna werd het gebied bij De Nederlanden gevoegd. Eerst als provincie van de Habsburgse Nederlanden (1524-1581) waarbij stapgsgewijs werd toegewerkt naar verdere centralisatie. Als tegenreactie hierop ontstond De Opstand. Hierdoor werd Fryslân deel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1581-1798). De macht kwam toen weer terug bij Fryslân.

Fryslân kende in de tijd van de Republiek een vrij grote mate van autonomie. Het had zijn eigen wetten, regels en geldsysteem. Alleen op het gebied van oorlogsvoering en buitenlandse politiek besliste het bovenregionale overlegorgaan: de Staten Generaal in Den Haag. Over alle andere zaken gingen de Staten van Friesland die in Leeuwarden bijeen kwamen.

Fries kiesrecht

Van democratie had toen nog niemand gehoord. Toch had Fryslân een vorm van kiesrecht voor boeren en burgers. In de dorpen berustte het stemrecht bij boerderijeigenaren. Zij kozen de plaatselijke schoolmeester, dorpsrechter, dominee, belastingontvanger en een dorpsvolmacht. Op hun beurt kozen alle dorpsvolmachten binnen de gemeente hun burgemeester, wethouders, gemeentesecretaris en een gemeentevolmacht. 

Fryslân telde in die tijd 30 plattelandsgementen. Omdat het onpraktisch is om met zoveel gemeentevolmachten te besturen, was er nog een territoriale laag ingebouwd, die van de zogeheten kwartieren. Westergo telde negen gemeenten, Oostergo elf en Zevenwolden tien. De gemeentevolmachten kozen in totaal per kwartier twee afgevaardigden. 

Naast de drie plattelandskwartieren bestond het vierde kwartier van Fryslân uit de 11 steden tezamen. Zij hadden ieder hun eigen vorm van stadsbestuur, geleid door welgestelde burgers. Op provinciaal niveau kozen alle 11 steden tezamen drie afgevaardigden. Zodoende zaten namens alle vier kwartieren in totaal negen afgevaardigden in de Staten van Friesland, die het dagelijkse provinciebestuur aanstelden.

Een steeds corrupter systeem

Dit systeem functioneerde zo goed en zo kwaad het kon. Gaandeweg de zeventiende eeuw werd de burgemeesterselite bijzonder machtig. Zij kochten steeds meer boerderijen op (en daarmee stemrecht). Er vormde zich een kartel, waarbij een kleine groep families de absolute meerderheid had. Zij dirigeerden de verkiezingen op het platteland, zodat de burgemeesters meestal zichzelf en hun vertrouwelingen naar de Staten konden laten afvaardigen. Het werd steeds gebruikelijk dat een burgemeester werd opgevolgd door een familielid. Andere baantjes werden ongestoord aan elkaar verkocht of toegespeeld. Allemaal vooraf bekonkeld in achterkamertjes.

Uiteindelijk was de invloed van boeren en burgers in de achttiende eeuw gereduceerd tot praktisch nul. De macht bleef in handen van een vaste groep van machthebbers. Herhaaldelijk werden politieke pogingen gedaan om het systeem te hervormen. Maar het kartel had zelf geen belang bij het inperken van die macht. 

Verschil tussen rijk en arm groeit

Fryslân was in de tijd van de Republiek een van de welvarendste provincies. Gedurende de zeventiende eeuw waren de sociale tegenstelling relatief klein. Tijdens de achttiende eeuw leefde de elite in toenemende luxe. Vergaarde rijkdommen groeiden langzaam aan tot familiekapitaal. De top gedroeg zich steeds meer verheven en verwerd tot een gesloten klasse, die ook langzaam kleiner werd. Tegelijkertijd dunde de middenstand uit en groeide de groep armen. Beetje bij beetje groeide het verschil tussen rijk en arm. In de economisch slechtste tijden verhardden deze sociale tegenstellingen, wat soms tijdelijk een voedingsbodem deed ontstaan om mogelijk bestuurlijke veranderingen te kunnen afdwingen. Bijvoorbeeld in 1748.

Kans op verbetering

In 1748 leek er een ommekeer te komen. Voor de eerste maal kwam het tot een volksoproer. Het waren economisch slechte tijden. Het oproer richtte zich tegen de veel te hoge belastingen en de corruptie aan de top. Vooral huisjes van belastingophalers moesten het ontgelden. De beweging golfde van het ene naar het andere dorp en kreeg steun door brede lagen van de bevolking. Van arbeiders tot boeren en dominees. 

De regering in Leeuwarden schrok en was bereid concessies te doen. Namens 300 volmachten van het Friese volk werden 72 punten van verbetering voorgesteld. De stadhouder, die fungeerde als soort constitutioneel staatshoofd, werd ermee belast en kreeg ook blijvende extra bevoegdheden. Het volk vertrouwde de stadhouder. Echter, de stadhouder was ongelukkig met de situatie en probeerde zowel het volk als het kartel te vriend te houden. Er trad vrijwel geen verbetering op en de teleurstelling was groot. Beloftes voor een eerlijker systeem werden teruggedraaid. Voortaan beschouwden velen de stadhouder als deel van de kliek.

Nieuwe ideeën over gelijkheid en vrijheid

Op 4 juli 1776 verklaarden de Verenigde Staten van Amerika zich onafhankelijk van het Engelse Koninkrijk. De eerste zinnen uit de daartoe uitgeschreven Declaration of Independence zijn wereldberoemd: 

“We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty, and the pursuit of Happiness. 

- That to secure these rights, Governments are instituted among Men, deriving their just powers from the consent of the governed. 

- That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is the Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government …”

Dit waren baanbrekende nieuwe ideeen. Het had wereldwijd enorme invloed. Uiteindelijk was de Declaration of Independence niet alleen het begin van de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten, maar zette tevens een traditie in van mensenrechten, die uiteindelijk zou leiden tot de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948.

Begin patriotse aanhang in Fryslân

Ook veel Friezen raakten geinspireerd door de vernieuwende ideeen in Amerika. Sterker nog, na Frankrijk waren de Staten van Friesland in 1782 de tweede buitenlandse macht die Amerika erkenden als nieuwe politieke eenheid. Dit ging niet stilletjes aan de bevolking van Fryslân voorbij. In Franeker, aan de universiteit, werd bijvoorbeeld een enorm vuurwerk afgestoken en feest gevierd.

Rond diezelfde tijd verspreidde de Overijsselse edelman Joan Derk van de Capellen tot den Pol het pamflet “Aan het volk van Nederland”. Dit wordt gezien als het begin van de zogenaamde patriottentijd, waarin deze groep meer politieke inspraak eiste. In Fryslân kregen de patriotse ideeën steeds meer aanhang onder de hogere middenstand en grote boeren, die zich voelden uitgesloten van bestuurlijke invloed. Aanvankelijk kwamen ze met milde eisen: geen nieuw staatsbestel, slechts iets meer invloed voor het volk en afschaffing van corruptiepraktijken.

Na verlies van de Vierde Engelse Oorlog in 1784, die vooral de stadhouder zwaar werd aangerekend, steeg de spanning verder. De regering en de elite lieten steeds duidelijker merken geen bestuurshervomring te willen. De Staten probeerden de boel de kop in te drukken met maatregelen. Ze wilden hun macht behouden. 

Roep om democratie

De man die in Friesland de patriottenbeweging leidde was Coert Lambertus van Beyma. Hij riep onder andere op tot burgerbewapening: zogenaamde volksmilities of vrijkorpsen. In 1787 deed Van Beyma een staatsgreep in Franeker. Het sloeg enigszins aan bij een deel van de bevolking, maar na vier weken kwam er een einde aan. Het gezag kreeg buitenlandse hulp. Tientallen patriottische kopstukken vluchtten uit Fryslân naar Frankrijk. Het machtssysteem was tijdelijk hersteld, maar daarmee was de onrust niet voorbij. 

In 1789 brak in Frankrijk de Franse revolutie uit. De koning werd afgezet, de adel ontdaan van haar privileges en de slogan ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ verspreidde zich over heel Europa. In navolging van de Amerikaanse Declaration of Independence brachten de Franse revolutionairen een “Verklaring van de rechten van de mens en de burger” (Déclaration des droits de l’homme et du citoyen). Ook hiervan zijn de eerste vier artikelen de moeite van het citeren waard:

1. De mensen worden vrij en met gelijke rechten geboren en blijven dit. Maatschappelijke verschillen kunnen slechts op het algemeen welzijn gebaseerd worden.
2. Het doel van iedere politieke vereniging is het behoud van de natuurlijke en onvervreemdbare rechten van de mens; deze rechten zijn de vrijheid, het bezit, de veiligheid en het verzet tegen onderdrukking.
3. De oorsprong van iedere soevereiniteit ligt wezenlijk bij het volk. Geen instantie, geen individu kan gezag uitoefenen dat daar niet uitdrukkelijk uit voortkomt.
4. De vrijheid bestaat daaruit, alles te kunnen doen wat een ander niet schaadt. Zo heeft de uitoefening van de natuurlijke rechten van ieder mens alleen deze grenzen die aan de andere leden van de maatschappij het genot verzekeren van dezelfde rechten. Deze grenzen kunnen alleen bij wet vastgelegd worden. [Wikipedia]

Mokerslag voor het oude systeem

Het moge duidelijk zijn dat er in deze periode gigantische verschuivingen plaatsvonden. Het kartel kon het oude systeem uiteindelijk niet meer handhaven. Vanuit Frankrijk kwam de mokerslag voor het oude machtsevenwicht. In januari 1795 vielen Franse legers de Republiek binnen. Er was amper weerstand. In Fryslân verliep het zelfs zonder bloedvergieten. De stadhouder en zijn gevolg vluchtten naar Engeland. 

Binnen twee maanden waren alle poppetjes in de top vervangen door gematigde patriotten. Al snel speelde de vraag of dit ver genoeg ging. Mogelijk was het beter voor Fryslân om deel uit te maken van een sterke, grotere eenheidsstaat. Net als in Frankrijk, het moederland van de revolutie. De unitaristen waren voor, terwijl de federalisten voor een blijvende onafhankelijkheid van Fryslân als regio waren.

Op vrijdag 13 november 1795 werd in Leeuwarden een zeer belangrijk referendum gehouden. De vraag die aan de bevolking werd voorgelegd was of zij al dan niet wilden aansluiten bij het centraal gezag in Den Haag. In de steden waren de unitaristen in de meerderheid, terwijl het platteland overwegend federalisten telde. De voorzitter van het tijdelijk provinciaal bestuur concludeerde triomfantelijk: ‘Ik concludeer uit naam van het Vrije Vriesche Volk, ons Wettig Soeverein dat er geene Nationale Vergadering volgens het Haagse plan ingerigt zal worden.’

Het einde van autonoom Fryslân

Fryslân leek dus autonoom te kunnen blijven. Totdat in januari 1796 Leeuwarder radicalen een coup pleegden. Een nieuw Fries bestuur sloot zich aan bij het centrale gezag in Den Haag. De federalisten waren belist niet van plan zich hierbij neer te leggen. Coups en tegencoups volgden elkaar in hoog tempo op. De bevolking roerde zich amper: binnen Fryslân alleen middels het beroemd geworden Kollumer Oproer, dat slechts twee dagen duurde.

Uiteindelijk werd in 1798 met militaire steun van de Fransen een eenheidsstaat vanuit Den Haag afgedwongen. De Bataafse Republiek was een zusterstaat van de Franse Republiek, die na de Franse Revolutie van 1789 tot stand was gekomen. De Bataafse Republiek was centralistisch, werd bestuurd vanuit Den Haag, met een eigen grondwet, de ‘Staatsregeling voor het Bataafsche Volk’, en een centraal parlement. Het autonome Fryslân hield daarmee op te bestaan, evenals de oude republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na het vertrek van de Fransen bepaalden de grote Europese naties in 1815 dat Nederland een koninkrijk moest worden. Ook daarin zou Fryslân blijven functioneren als een aan Den Haag ondergeschikte provincie. Fryslân zou een van de langste periodes van onvrijheid in haar hele bestaan ingaan.

De Friese zuivelcoöperaties

Vroeger was een Friese boerderij een bedrijfseenheid op zichzelf. Kaas en boter werden op de boerderij zelf geproduceerd. Producten werden rechtstreeks van de boerderij aan de lokale handelaar verkocht, nagenoeg kant en klaar.

Eind negentiende eeuw bereikte de Friese landbouwsector een cruciaal omslagpunt. Door nieuwe ontwikkelingen, zoals snellere transportmogelijkheden en de opkomst van industrialisatie, nam de concurrentie uit andere landen toe. Voor Fryslân resulteerde dit in een diepe landbouwcrisis. Boeren moesten goedkoper produceren of gingen failliet. Een belangrijke efficiëntieslag was het verplaatsen van intensieve kaas- en boterbereiding vanaf de boerderij naar zuivelfabrieken.

Om een fabriek te bouwen is veel geld nodig. Het is daarom niet verwonderlijk dat de eerste zuivelfabrieken werden gesticht door vermogende particulieren. Al vrij snel merkte een deel van de boeren dat dit niet altijd in hun voordeel was. Zij zochten hun toevlucht in lokale coöperaties. Zo stonden zij samen sterk om lokale monopolievorming van grote fabrikanten en handelaren tegen te gaan. In 1910 telde Fryslân 125 zuivelfabrieken, waarvan 86 coöperaties waren.

Samenwerken binnen een boerencoöperatie bleek succesvol. Naast plaatselijke coöperatieve zuivelfabrieken ontstonden ook coöperatieve aankoopverenigingen voor landbouwproducten en bedrijfsmaterialen. Om aan kapitaal te komen werden coöperatieve boerenleenbanken opgericht. In de jaren ’50 telde Fryslân ongeveer honderd plaatselijke boerenleenbanken en tien aankoopverenigingen.  

Aangezien afstemming tussen al deze fabriekjes, bankjes en verenigingetjes wel effectief bleek, stonden zij met elkaar in contact via provinciale coöperatieve koepelorganisaties, waarvan de Coöperatieve Zuivelbank wellicht de bekendste is. Dit bovenlokale schaalniveau was ook geschikt voor meer gespecialiseerde coöperaties, zoals de Friese Coöperatieve Zuivel Export Vereniging (Frico), Friese Coöperatieve Exportslachterij (FCE), Friese Coöperatieve Handelsvereniging voor Zaaizaad en Pootgoed (ZPC), de Coöperatieve Condensfabriek Friesland (CCF) voor productie van gecondenseerde melkproducten, de Coöperatieve Stremsel- en Kleurselfabriek (CSK) dat hulpstoffen voor boter- en kaasbereiding produceerde. 

Vergeleken met andere provincies waren boerencoöperaties in Fryslân veel sterker ontwikkeld. Nergens waren zoveel coöperatieve boerenleenbanken en zuivelfabrieken te vinden als hier. De CCF was zelfs de grootste condensfabriek van Europa. Door de kracht van lokale samenwerking in een coöperatie, kon de Friese landbouwsector transformeren naar een modern succes.

Schaalvergroting, globalisering en het einde van de Friese coöperaties

In de loop van de twintigste eeuw verdween het coöperatie-element naar de achtergrond. Tekenend is bijvoorbeeld de Coöperatieve Zuivelbank, die in 1970 haar naam veranderde in Friesland Bank en in 1995 haar bedrijfsvorm verwisselde voor een vennootschap met aandeelhouders.

De coöperatiegedachte kwam vanaf de jaren 1960 onder druk te staan door schaalvergroting, intensivering van productie en globalisering. Er volgde fusie op fusie van de kleinere coöperaties. De nevenschade was dat er een complete infrastructuur verdween. Regionale organisaties zoals de Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken in Friesland (Friese Zuivelbond) werden overbodig. 

In 1997 ontstond uiteindelijk Friesland Foods uit een fusie van de vier overgebleven grote Friese zuivelcoöperaties. Vervolgens fuseerden in 2008 de twee giganten Friesland Foods en Campina tot FrieslandCampina. Hoewel in de basis nog steeds een coöperatie is dit tegelijk een multinational die opereert met boeren uit Duitsland, Nederland en België en over de hele wereld producten afzet. De zeggenschap van de individuele boeren is tot een minimum gereduceerd. En ondertussen zijn de boeren door deze nog aanhoudende roep om schaalvergroting en intensivering opgejaagd tot het aangaan van levensgrote schulden bij de banken. Dat geeft de banken een grote macht over de boeren. 

Ondertussen in Andalusië

Terwijl in Fryslân de coöperatie de gang had ingezet naar schaalvergroting, intensivering en globalisering, begon in de jaren ’70 in het Spaanse dorpje Marinaleda juist een revolutie. Het eindresultaat was een dorp van ongeveer 2700 inwoners dat zichzelf coöperatief heeft georganiseerd, waar voor iedereen werk is en waar iedereen meebeslist over de zaken die het dorp aangaan. 

De weg was lang. Een spilfiguur was en is de burgemeester, Sánchez Gordillo, die in 1979 voor het eerst tot burgemeester werd verkozen en sindsdien telkens herkozen is. In 1991 slaagde de gemeenschap via een lange staking er eindelijk in de grond uit de eigendom van een lokale hertog te kunnen ontworstelen en konden ze deze gaan bebouwen. Met arbeidsintensieve gewassen, want het creëren van werkgelegenheid was belangrijker dan ‘efficiency’. 

De strijd om de onafhankelijkheid verliep via protestacties en stakingen. Nog in 2012, in het dieptepunt van de financiële crisis die in 2008 was ontstaan, werden er op instigatie van de burgemeester Gordillo een aantal supermarkten geplunderd. Hierbij werden alleen basisbenodigdheden zoals rijst en olijfolie meegenomen, die vervolgens werden overgedragen aan voedselbanken.

Spanje is een land van veel schulden en veel werkloosheid.  De bestaande hypotheekconstructies zijn voor burgers zeer nadelig. Bij achterstallige betalingen kunnen ze uit hun huis worden gezet maar zijn nog wel de hypotheeklasten verschuldigd aan de bank. Madrilena steekt daar door zijn coöperatie al decennialang zeer positief tegen af: de werkloosheid is gering, mensen worden in staat gesteld voor weinig geld een eigen huis te bouwen, en men neemt gezamenlijk beslissingen over alle belangrijke zaken in het dorp. 

Mondragón

Baskenland is een gebied op de grens van Spanje en Frankrijk, in de Pyreneeën. Het bestaat uit zeven regio’s, vier in Spanje en drie in Frankrijk. De Basken spreken een eigen taal, een van de weinige niet-Indo-Europese talen in Europa. En ze willen onafhankelijk zijn. Een deel van het grotere Baskenland is tegenwoordig autonoom: dit staat bekend als de Autonome Gemeenschap Baskenland. 

Mondragón ligt binnen de driehoek Bilbao, San Sebastian en Pamplona, in het autonome Baskische gebied. In 1943 stichtte de priester José Maria Arizmendiarietta (1915-1976) er een school, waarin hij de kinderen van de lokale arbeiders het coöperatieve gedachtengoed bijbracht. Een van zijn uitspraken was: ‘Het is een teken van vitaliteit om niet stil te blijven staan, maar om herboren te worden en je aan te kunnen passen aan de nieuwe omstandigheden.’

In 1956 stichtten vijf voormalige leerlingen van de school de eerste coöperatieve fabriek voor huishoudelijke apparaten, genaamd ULGOR, naar de initialen van de vijf oprichters. In 1959 werd de naam omgedoopt in FAGOR. Deze onderneming legde de basis voor een ecosysteem van coöperaties.

Een belangrijk onderdeel van het geheel is de in 1959 opgerichte coöperatieve bank, de 'Caja Laboral Popular'. Deze bank maakt het mogelijk financiële klappen op te vangen en te bufferen in tijden dat het minder gaat met een of meerdere van de aangesloten coöperaties. 

In 1991 werd Mondragón Cooperative Corporation opgericht als koepel voor al deze coöperaties. De omzet van de ongeveer 250 bedrijven bedroeg in 2017 bijna twaalf miljard euro. De onderdelen bestaan naast industrie en de genoemde bank ook uit verzekeringen, en een universiteit en scholen. De universiteit wordt wel de R&D (Research and Development) van de coöperatie genoemd. Dit is een voorbeeld van hoe de verschillende onderdelen elkaar stimuleren en bevruchten. 

Wat betekent dit nu voor de individuele werknemers van de coöperaties? Als mede-eigenaren hebben zij zeggenschap over het reilen en zeilen van hun bedrijf. Ze kunnen zich voor een bepaald bedrag op afbetaling inkopen in hun coöperatie (in 2012 was dat 15.000 euro). Bij hun pensionering krijgen ze die inleg terug. 

De coöperatiegedachte wordt al op de basisschool onderwezen. En in het vervolgonderwijs. De inwoners van Mondragón zijn zich hierdoor erg bewust van hoe hun systeem werkt en hoe het afwijkt van het internationale kapitalisme. In een uitzending van VPRO Tegenlicht uit 2012 vertelt een werknemer: ‘Het kapitaal kent geen vaderland, geen grenzen. Wij hebben wel een vaderland. Wij zijn hier geboren en willen hier leven en sterven.’

Coöperatie 4.0

De succesvolle voorbeelden uit Spanje, en dan met name dat van Mondragón, laten zien dat de coöperatie als organisatievorm geenszins een stoffig en verouderd concept is, zoals wellicht gedacht kan worden vanuit de ervaring hier in Fryslân. Integendeel lijkt de coöperatie een uitstekend middel om de doorgeschoten schaalvergroting, globalisering en kapitalisme het hoofd te bieden, door productie terug te brengen naar de regio en tegelijkertijd de deelnemers mede-eigenaar te maken van de organisatie. Hiermee brengen we de menselijke maat en de welvaart terug in de regio.

Verbonden met Fryslân en identiteit

Het percentage mensen dat trots is op de eigen provincie ligt in Fryslân met 73% veel hoger dan dat van Nederland als geheel (41%). Dit zou met het Fries te maken kunnen hebben: in 2021 sprak 57% van de inwoners van Fryslân vaak of altijd Fries. Inwoners van Fryslân zijn ook veel meer verbonden met de provincie dan in andere provincies: 74% versus 44% voor de rest van Nederland.

Het is wel zo dat er een aantal bedreigingen zijn als het gaat om de spreiding van de bevolking. Zo leidt bevolkingsgroei in de grotere plaatsen tot meer verkeer, congestie en minder groen, terwijl op het platteland sprake is van de sluiting van scholen en voorzieningen en het ontstaan ​​van sterk vergrijsde dorpen. Gesteld kan worden dat de politiek niet veel doet om huizen in de dorpen te bouwen, om de leefbaarheid op peil te houden. Wat kunnen bewoners zelf doen om hieraan bij te dragen?

Gelukkig

Friezen voelen zich niet alleen meer verbonden met de omgeving waarin ze wonen, ze zijn ook gelukkiger dan anderen. In 2019 is 90% van de inwoners van Fryslân tevreden met hun leven (Nederland 87%). 90% van de inwoners van Fryslân vindt zichzelf (zeer) gelukkig (gemiddeld in Nederland 88%). Inwoners van Fryslân waarderen hun geluk gemiddeld met een 7,9. Van de inwoners van Fryslân vindt 81% de eigen gezondheid (zeer) goed (Nederland 79%). In 2020 geven inwoners van Fryslân een 7,8 als rapportcijfer voor hun psychische  gezondheid. En als het om leefbaarheid gaat, geven de Friezen een 7,8 als rapportcijfer (gemeten in september 2020).

Geluk zou ook te maken hebben met de verhouding werk en vrije tijd. En wat mensen dan in hun vrije tijd doen. 76% van de inwoners van Fryslân is tevreden met hoeveel vrije tijd ze hebben (Nederland als geheel 74%). Fryslân is duidelijk de provincie met het hoogste percentage vrijwilligers (54%). Landelijk is dat 47%.

Werk en inkomen

Lange tijd was de werkloosheid in Fryslân hoger dan in andere provincies. En dat veel Friezen naar andere regio’s vertrokken om werk te zoeken. Dit is niet langer het geval. Maar het inkomen en mogelijk daarmee het vermogen van de inwoners van Fryslân is lager dan elders. 

In 2020 zijn er 301.000 banen in Fryslân, 4,5% meer dan in 2010. 68,3% van de beroepsbevolking tussen 15 en 75 jaar in Fryslân werkt. Dat komt bijna overeen met het landelijke beeld. Het werkloosheidspercentage in Fryslân ligt nu op hetzelfde niveau als landelijk (3,8%). Als het gaat om het gemiddeld te besteden inkomen per huishouden is dat in 2019 € 28.800 in Fryslân; lager dan het gemiddelde in Nederland (€ 31.400). Het gemiddelde vermogen van huishoudens in Fryslân is € 165.300. In Nederland is dit € 196.500.

Ook is het zo dat veel jong talent Fryslân moet verlaten, omdat er hier geen eigen, brede, klassieke universiteit is… Daarom wordt natuurlijk ook een 4,7 als rapportcijfer gegeven voor het aanbod aan universiteiten. Vooral jongeren verlaten daarom Fryslân: in 2019 bedroeg het netto migratiesaldo in de leeftijdscategorie 15 tot en met 29 jaar -859. Het percentage hoger opgeleiden in Fryslân (27%) is lager dan het gemiddelde (33%) door het ontbreken van een universiteit. En het aandeel wo-studenten ligt met 6% veel lager dan landelijk (24%).

Het hebben van een eigen universiteit in Fryslân, een van de uitgangspunten van Frij Fryslân, zorgt ervoor dat de ‘brain drain’ van jongeren uit Fryslân wordt tegengegaan. En dat hoogwaardige werkgelegenheid, met goede inkomens, ook in Fryslân wordt bevorderd. Zo werken de verschillende zaken op elkaar in.

Het aantal landbouwbedrijven in Fryslân is sinds 2000 fors gedaald (met 41%). Het aantal bedrijven is veel meer afgenomen dan het areaal landbouwgrond. Dit betekent dat er een grote schaalvergroting heeft plaatsgevonden. Kleine bedrijven maken plaats voor grotere bedrijven. Dit heeft uiteraard gevolgen voor het landschap. Maar hoe zit het met de toekomst van de agrarische sector? Wat betekent het dat er veel minder boeren zijn, met meer regels en een politiek die steeds meer zaken oplegt? Is er nog toekomst voor de boerengemeenschap en wat betekent dat voor de voedselvoorziening? Hoe werken de inwoners van Fryslân er aan om goed en gezond voedsel uit de regio te hebben met een goed inkomen voor de boer? Het is hoopgevend dat overal, op lokaal niveau, voedselcoöperaties aan het ontstaan zijn ​​en dat de directe verkoop van de boer aan de consument toeneemt.

Conclusie

Fryslân heeft met alles wat hier is goud in handen. Dit kan worden geconcludeerd na het lezen van het bovengenoemde rapport van het Fries Sociaal Planbureau. Op bijna alle onderwerpen, behalve inkomen en vermogen, doet Fryslân het beter dan alle andere provincies en daarmee heel Nederland. De uitgangspunten zijn dan ook perfect om onze toekomst als Friezen zelf vorm te geven. In een Frij Fryslân, waar de menselijke maat weer voorop staat en de inwoners aan het roer staan.

Web 1.0: statische pagina’s en e-mail

Eind jaren ’90 kwam er wat nieuws: ‘Internet’. Simpele browsers konden statische webpagina’s bekijken. E-mail deed ook zijn intrede en via chatprogramma’s konden we praten met mensen over de hele wereld. De beloftes waren groot. Vrij verkeer van informatie zou het voor iedereen beter maken.

Web 2.0: gedreven door smartphones

In 2007 werd de eerste smartphone – de iPhone – op de markt gebracht. Deze gebeurtenis heeft het Web 2.0 tijdperk ingeluid: ineens konden we overal met een klein apparaatje communiceren en kwamen er steeds meer apps en websites die velerlei diensten aanboden. 

Inmiddels zijn we een groot deel van de uren die wij wakker doorbrengen verbonden en maken we gebruik van een veelvoud aan diensten. Internet en verbinding zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven.

De keerzijde van het verhaal

Zoals alles heeft deze ontwikkeling een keerzijde. In de huidige internetarchitectuur wordt gebruik gemaakt van centrale servers, die de informatie die gebruikers voortbrengen, bewaren en beheren. Deze servers zijn bijna altijd in handen van private partijen die met deze data goud in handen hebben. Want zelfs al ben je zelf eigenaar of beheer je je eigen data; jouw informatie ligt tevens bij een vaak commerciële partij, die hiermee heel veel inzage in jouw leven krijgt.

De kleine lettertjes: wie leest ze

We weten meestal wel dat er data verzameld wordt. Maar we weten vaak niet wat er precies staat in die lastig te lezen algemene voorwaarden waarmee we akkoord moeten gaan als we een app installeren. Meestal klikken we snel op ‘akkoord’ om de software op onze computer of telefoon te krijgen. En dat is niet zo gek: de gemiddelde Amerikaan – voor Europa zal het ongeveer hetzelfde zijn – moet zo’n 250 uren per jaar besteden om alle voorwaarden te lezen van de online digitale diensten die hij gebruikt.

Jij bent het product

De apps die we gebruiken en die we toestemming geven om onze data te verzamelen zijn onderdeel van een miljardenindustrie. Marketeers zijn blij met onze vrijgevigheid. Ze kunnen gerichte campagnes organiseren en daarmee kosten besparen.

Besparen op kosten is niet de enige reden om data te verzamelen en te analyseren. Ook doorverkoop kan een lucratieve business zijn. Zo zijn er bedrijven waar je DNA-tests kunt laten doen. Dat bedrijf kan besluiten om deze data niet alleen te delen met een lab dat je genen in kaart brengt, maar ook met bijvoorbeeld farmaceutische bedrijven, die flink willen betalen voor dergelijke informatie.

Datamakelaars

Soms wil je je gegevens delen als je er iets voor terugkrijgt, bijvoorbeeld een goede dienstverlening. Maar er zijn ook bedrijven die je helemaal niets geven en wel je data gebruiken. Ze analyseren en verkopen je informatie zonder dat je er iets voor krijgt en vaak zelfs zonder dat je er iets van weet. 

Ze verzamelen onder andere medische dossiers, browserhistorie, socialmediaconnecties en online aankopen, maar ook publieke gegevens, je bankgegevens, informatie uit activiteitentrackers en gegevens uit klantprogramma’s. Deze informatie maakt het mogelijk een ‘schaduwidentiteit’ van jou te creëren op basis waarvan bedrijven en ook overheden beslissingen kunnen nemen. Om beslissingen te nemen worden vaak algoritmes of A.I. (Artificial Intelligence) ingezet. Wat dit voor consequenties kan hebben, hebben we onlangs nog gezien in de Toeslagenaffaire.

Gegevensuitwisseling tussen grotere publieke en private partijen 

Onlangs heeft de demissionaire Nederlandse regering een nieuwe wet aangenomen: de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS). Deze wet geeft overheidsorganisaties en private partijen zeer ruime bevoegdheden om persoonsgegevens met elkaar te delen, onder andere om te profileren. Dit kan grote gevolgen hebben voor mensen die ‘op het verkeerde lijstje’ terechtkomen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) roept de Eerste Kamer daarom op dit wetsvoorstel in de huidige vorm niet aan te nemen. 

Oplossingen

Om onszelf te beschermen voor dit soort zaken zullen we zelf stappen moeten ondernemen. Op basis van Europese wetgeving ‒ de GDPR (General Data Protection Regulation) ‒ kunnen we bedrijven verzoeken openheid van zaken te geven door middel van een DSAR (Digital Subject Access Request). Daardoor moeten ze aangeven welke gegevens ze van ons hebben, wat ze er mee doen en waarom en met wie ze deze gegevens delen. Een bedrijf is verplicht ons deze informatie te geven en we kunnen deze bedrijven opdracht geven om informatie over ons te verwijderen. Dit moet in beginsel worden gehonoreerd, tenzij de gegevens volgens de wet bewaard dienen te worden. 

Onder de GDPR zijn er ook regels voor het transporteren van data over landsgrenzen. In beginsel moet ‘data sovereignty’ toegepast worden. Dit is het principe dat digitale data onderhevig is aan de wetten van het land waarin deze data is gegenereerd of voor het eerst verwerkt.

Dit soort wet- en regelgeving valt alleen maar aan te moedigen. Het biedt echter geen oplossing voor de moedwillige of onbedoelde verwerking en zelfs diefstal van onze data, bijvoorbeeld bij een hack.

Om überhaupt te voorkomen dat gegevens in systemen van machtige bedrijven terechtkomen en zo niet te hacken te laten zijn, kunnen we er ook voor kiezen andere technologie te gebruiken: hier komen Web 3.0-oplossingen om de hoek kijken.

De architectuur van de Web 2.0 toepassingen zorgt ervoor dat onze data verhandelbaar is en onze privacy onder vuur ligt. Ook zijn de servers en andere hardware die deze informatie beschikbaar stellen in handen van grote bedrijven. 

Web 3.0: democratischer 

Web 3.0 is anders: hier is onze data wel verbonden met het Internet, maar decentraal opgeslagen in eigen en gezamenlijk beheer. We dragen allemaal een steentje bij en staan in rechtstreeks contact met elkaar ‒ een veel democratischer principe. 

De ‘middle man’ kan met vakantie

Voor veel Web 3.0 toepassingen wordt het blockchain principe gebruikt. Een bekend voorbeeld hiervan is Bitcoin: met Bitcoin ben je je eigen bank en hoef je niet meer via een ‘middle man’ je geld naar een ander te sturen. De macht van deze ‘middle man’ die zich als centrale autoriteit heeft opgeworpen, wordt hiermee tenietgedaan.

Censuurvrij en minder kwetsbaar

Met Web 3.0 toepassingen kunnen we niet meer worden gecensureerd en communiceren we veilig zonder pottenkijkers. De toepassingen zijn ook robuuster, omdat er geen centrale schakels zijn die uit kunnen vallen (Single Point of Failure). Iedere computer draagt iets bij aan het netwerk. 

Niemand kan worden uitgesloten om deel te nemen omdat we geen centrale autoriteit of ‘gatekeepers’ hebben. De Big Tech bedrijven kunnen bijvoorbeeld niet meer besluiten een bericht van ons te verwijderen vanwege het schenden van ‘de’ richtlijnen of inhoud van video’s die we delen.

Ontwikkeling en gebruik staan nog in de kinderschoenen

Omdat deze toepassingen nieuw zijn, staat de ontwikkeling nog in de kinderschoenen en is de acceptatie en het gebruik onder mensen nog niet groot. Verder kan het trager en complexer zijn informatie op deze manier te verzenden. Dit zal na doorontwikkeling steeds minder een probleem zijn. Ook kan het wel eens lastig zijn standaarden in te voeren zonder een centrale autoriteit of gezamenlijk gemaakte afspraken. 

Het beest uithongeren

Meer web 3.0 technologie kan ons helpen in ons pad naar vrijheid als veel mensen leren over wat er mogelijk is én als ze de eerste stappen zetten in deze nieuwe wereld. Bijvoorbeeld door het in gebruik nemen van andere communicatiesoftware op basis van deze nieuwe principes of het aankopen van cryptomunten om zelf als bank te opereren. Op deze manier voeden we ‘het beest’ minder informatie en hongeren we het uit.

Biologische boer in Bennekom

Pool is een biologische melkveehouder in Bennekom (Gelderland). Met zijn vrouw heeft hij een bedrijf met 80 blaarkoppen voor de melk- en vleesproductie. Daarnaast worden er jaarlijks zo'n 80 kalveren op het bedrijf geboren. Sinds 2004 is het bedrijf veranderd van een grote intensieve veehouderij naar biologisch en kleinschaliger. De boeren maken ook zelf boter, karnemelk en kaas en verkopen die aan huis. Verder zijn ze actief in natuurbeheer. De boerderij biedt een landelijke vergaderplek, is tevens een zorgboerderij en biedt daarmee ruimte aan mensen die behoefte hebben aan een veilige plek.

Coöperatie

Er is een coöperatie opgericht (“De Hooilanden Landcoöperatie U.A.) die de grond aan de boer verpacht. Het is begonnen met een perceel van 3,5 ha en wordt verpacht tegen een redelijke prijs (1,5% rente). Het is nadrukkelijk de bedoeling van de coöperatie om particulieren te verbinden met het werk van de boer en daarmee ook toegang te houden tot voedsel. Pool: ‘Ik wil weer mensen voeden in plaats van corporaties’. Voor het bedrijf is een lange-termijns pachtconstructie een mogelijkheid om zonder veel eigen kapitaal de beschikking te hebben over het land. Het bedrijf kan het geld dan optimaal investeren in andere bedrijfsmiddelen, zoals een diervriendelijke stal of productverwerking. Ook is de onderneming makkelijker over te dragen: een eventuele opvolger hoeft de grond niet te kopen, maar kan het pachtcontract overnemen.

Iedereen (particulier, ondernemer, organisatie) kan lid worden van de coöperatie en certificaten zijn te koop voor € 25.000. Ze zijn daarmee mede-eigenaar van de grond. Alle leden worden één keer per jaar uitgenodigd om bij het bedrijf te komen praten en achter de schermen te kijken. De eigenaren hebben medezeggenschap over de toekomst van het stuk grond.

Fryslân

Frij Fryslân heeft inmiddels contact gehad met de eerste boeren in Fryslân die ook van de belastende lening en het contract met de bank af willen. Het gaat daarbij om boeren die investeerders hebben gevonden of zoeken en zo de eerste stappen willen zetten naar meer vrijheid als boer. Ben je ook boer en geïnteresseerd in het werken met certificaten, om zo toe te werken naar een andere financiering van je bedrijf? Frij Fryslân wil financiers (consumenten, mensen met een geldbedrag op de bank) graag in contact brengen met boeren. Ook is Frij Fryslân bezig met het vinden van goede financierings-constructies - denk aan een coöperatie - en de goede juridische teksten en modellen hiervoor. Heb je als boer of als potentiële financier belangstelling, neem dan contact met ons op via info@frij.frl.

In dit artikel diepen we dat ethische spoor nog wat verder uit aan de hand van de ideeën van Mark Passio, een onafhankelijke onderzoeker en anarchist,  over natuurrecht (Natural Law). Er is sinds de klassieke oudheid heel veel gediscussieerd over wat natuurrecht is. Het zou ons allemaal aangeboren zijn en voortvloeien uit onze natuurlijke redelijkheid. Natuurrecht zou te verkiezen zijn boven positief recht (door mensen gemaakte wetten). Deze notie van natuurrecht, hoe weerbarstig in de praktijk ook om mee te werken, heeft aan de wieg gestaan heeft van de Universele Rechten van de Mens. 

Mark Passio heeft als gezegd een werkbare methodiek van natuurrecht gemaakt. Hij koppelt vrijheid expliciet aan moraliteit. En dat is interessant. 

Ten eerste is moraliteit volgens hem objectief of absoluut (je kunt er niet over onderhandelen). ‘Goed’ is datgene wat correct is (gebaseerd op waarheid) en dat is moreel. Dat zijn dus handelingen die in overeenstemming zijn met de natuurwet omdat ze geen schade toebrengen aan andere bewuste wezens. ‘Fout’ is dan datgene wat onjuist is (niet op waarheid gebaseerd) en dat moet dus immoreel worden genoemd. Dat zijn handelingen die in strijd zijn met de natuurwet omdat ze schade toebrengen aan andere bewuste wezens.

De wet van vrijheid

Passio koppelt vervolgens moreel gedrag aan vrijheid. Hij zegt: ‘Wanneer mensen in harmonie met de natuurwetten leven en daarom moreel zijn, worden en blijven ze vrij.

Wanneer mensen in strijd met de natuurwetten leven en daarom immoreel zijn, worden en blijven ze tot slaaf gemaakt.’ Anders gezegd: ‘Naarmate de moraliteit toeneemt, neemt de vrijheid toe. Naarmate de moraliteit afneemt, neemt de vrijheid af.’

De koppeling tussen vrijheid en moraliteit is op het eerste gezicht wellicht opmerkelijk. Toch blijkt het bij nadere beschouwing aan te sluiten op een theorie van William Strauss and Neil Howe (The Strauss–Howe generational theory) over de levensspanne van een samenleving, die eveneens een relatie legt tussen moraliteit. Deze levensspanne wordt gesteld op 80 tot 90 jaar en is onderverdeeld in periodes van 20-22 jaar. Als we kijken naar de laatste 80 jaar van de Westerse geschiedenis ziet het plaatje er als volgt uit.

Levensduur van een samenleving 

1. Het Hoogtepunt: sterke mannen creëren goede tijden (1950)
   Leiderschap is helder en sterk en gericht op wederopbouw. De moraal en productiviteit van de mensen is hoog. Er is een grote sociale cohesie en veiligheid wordt geboden door sterke instituties.
2. Het ontwaken: goede tijden creëren zwakke mannen (1970)
   De nieuwe generatie komt in opstand tegen haar instituties en er ontstaat meer individualisme in de samenleving. Een veilige en welvarende economie met een focus op sociale discipline begint gepassioneerde idealisten en activisten te creëren. Dit is de Woodstock Generatie. 
3. Het uiteenvallen: zwakke mannen creëren slechte tijden (1990)
   Er wordt een generatie volwassen die is opgegroeid met een lagere moraal en focus op individuele rijkdom. Leiders en instellingen zijn zwak en worden zelfs bespot. Het begin van sociale wanorde is overal voelbaar. In de jaren ‘90 werd hebzucht tot een deugd verheven (‘greed is good’). Het maakte niet langer uit hoe je rijk werd, als je maar rijk werd. 
4. Crisis: slechte tijden creëren sterke mannen (2010)
   Een verveelde, doelloze en verwarde generatie groeit op in een toch al onrustige samenleving. Jaren van gebrek aan moraal, hebzucht en corruptie leiden tot een crisis; financieel, sociaal of geopolitiek.

Terwijl we dus bouwen aan een nieuwe samenleving is het van groot belang om ons bewust te zijn van de gevolgen van ons gedrag. Onze ethiek en ons morele gedrag heeft niet alleen effect op onze persoonlijke vrijheid, maar tevens op de vrijheid van de gehele samenleving. 

De afgelopen tien jaar hebben we in heel Europa een hernieuwde wens naar onafhankelijkheid van regio’s gezien. Het loopt van de Åland-eilanden tussen Finland en Zweden tot Catalonië en Baskenland en van Schotland tot Zuid-Tirol. Deze regio’s willen echt uit het bestaande ‘systeem’ van de lidstaten stappen omdat ze wel zien dat je alleen goed voor de belangen van de inwoners kunt opkomen bij volledig zelfbestuur.  Veel van deze regio's hebben nu een vorm van autonomie, waarin ze bepaalde zaken zelf mogen beslissen en andere onderwerpen niet. Of dat er taken gedecentraliseerd zijn. Zo langzaamaan beseffen veel regio's nu dat dit toch niet goed werkt en dat het niet genoeg is. Je blijft afhankelijk van de centrale macht, die met politieke spelletjes probeert de regio's en daarmee hun bevolking klein te houden. Als het erop aankomt en er cruciale beslissingen genomen moeten worden, wordt dit door de politici en de machthebbers in de hoofdsteden gedaan. Voor de bevolking is er dan op enig moment geen keus meer, zij worden door de omstandigheden, het niet serieus nemen van de behoeftes in de regio's en/of repressie van de lidstaten gedwongen voor zichzelf op te komen. En uiteindelijk voor een eigen land te kiezen. Autonomie is dan niet voldoende: onafhankelijkheid van de centrale staat is de oplossing waar steeds meer gebieden voor kiezen.

Schotland

Schotland is een bekend voorbeeld van een regio die al lang naar zelfstandigheid streeft. Het is al jaren zo dat de twee partijen die het Verenigd Koninkrijk willen verlaten, de SNP (Scottish National Party) en de Groenen, een absolute meerderheid hebben in het Schotse parlement. Ook is er een toenemend draagvlak onder de bevolking voor het idee van ‘independence’. Tussen 12 februari en 1 maart 2021 peilde het bureau Harbury Strategy 52% voor en 41% tegen onafhankelijkheid. In datzelfde Groot-Brittannië is de laatste jaren ook in Wales een sterke lobby voor zelfstandigheid ontstaan. De partij Party for Wales (Plaid Cymru) zet zich er steeds meer achter, nadat de volksbeweging Yes Cymry ('Ja Wales') steeds meer aanhang kreeg. Duizenden mensen wonen al manifestaties voor een zelfstandig Wales bij.

Zijn het dan vooral de grotere regio's die ernaar streven alles 'in eigen huis' te doen? Soms wel, zoals Catalonië, dat met 7,5 miljoen inwoners uit de greep van de nog altijd fascistische Spaanse politiek probeert te komen. Op 1 oktober 2017 was 90% van de mensen die hebben gestemd voor afscheiding van Spanje. Dit referendum werd echter de kop ingedrukt door de Spaanse militaire politie. Maar liefst 1.066 onschuldige kiezers werden het ziekenhuis ingeslagen en het referendum werd ongeldig verklaard.

Aland eilanden

Een heel ander voorbeeld is de Aland eilanden. Dit is een gebied van slechts 30.000 inwoners voor de kust van Finland. De beweging Ålands Framtid ("Alands Toekomst") legt de laatste tijd steeds meer nadruk op het zelfbestuur van de archipel, mede omdat in de corona-periode de aanvoer van goederen door blokkades (ingesteld door de Finse politiek) in gevaar kwam. Zo zijn er in tientallen andere gebieden in Europa bewegingen voor onafhankelijkheid en voor het streven naar een werkelijk eerlijke opbouw van de samenleving. In West-Europa zijn dit onder andere: Schotland, Wales, Vlaanderen, Beieren, Zuid-Tirol, Corsica, Baskenland, Catalonië, de Åland-eilanden en Venetië.

Opgemerkt moet worden dat een aantal regio’s duidelijk kleiner zijn dan ons Fryslân (650.000 inwoners). Zo heeft Zuid-Tirol 532.000 inwoners en Corsica 340.000 inwoners. Grootte is ook geen criterium om succesvol te kunnen zijn. Want in Europa zijn zelfs landen ontstaan ​​met minder inwoners dan Fryslân: Luxemburg heeft 633.000 inwoners, IJsland 366.000 en Malta 525.000. Deze landen tellen volledig mee op Europese en mondiale schaal. Met een gemiddeld inkomen van €120.000 per persoon is Luxemburg zelfs het rijkste land ter wereld! Het is ook volledig zelfredzaam met water en met tal van landbouwproducten, heeft gratis openbaar vervoer, lage belastingen en is gezegend met natuurschoon en mooie steden en dorpen. ‘Small is the new big’.

Autonome regio's

Bob de Wit gaf de volle zaal een introductie over de nabije toekomst. Volgens hem loopt de oude samenleving helemaal vast en is het tijd voor iets nieuws. Dit nieuwe wordt door hem ‘Society 4.0’ genoemd. Society 1.0 was de ‘agrarische maatschappij’’ (‘The Agrarian Society’), die duurde van ca.  10.000 BCE tot de 15e eeuw. Society 2.0 was volgens  De Wit de zogenaamde ‘Trade Society’ of de tijd van de handel, waardoor grote groepen mensen zich vrij maakten van de feodale structuren. Deze duurde van ca. de 15e tot en met halverwege de 18e eeuw. Society 3.0 is het industriele tijdperk (‘The Industral Society’), die in de 18e eeuw begon.

De huidige situatie is een combinatie van grote macht voor enkele gigantische internationale bedrijven in combinatie met neoliberale politiek. Voor de duidelijkheid: big tech, big pharma en andere grote wereldspelers zijn qua omzet groter geworden dan de budgetten van veel landen. Deze megabedrijven leggen hun regels op aan overheden, de macht komt steeds meer in handen van internationale organisaties zoals de EU, WHO, VN enzovoorts. En als gevolg hiervan staat de bevolking buiten spel. De schaal is veel te groot geworden en door machtsmisbruik kan dit zelfs een gevaar worden. Dat kan zo niet langer doorgaan. De Wit wil de menselijke maat terug en naar regio's waar de bevolking, het lokale MKB en regionale organisaties aan het roer kunnen staan ​​en hun toekomst kunnen bepalen.

Daarvoor is volgens De Wit een integrale visie in de regio's nodig en zal er nagedacht moeten worden over de invulling van 9 domeinen. Die 9 domeinen zijn democratie, voeding, regionale economie, geld, digitale infrastructuur, nutsvoorzieningen, gezondheid, wonen en leren/ontwikkeling. Domeinen die ook grotendeels overeenkomen met wat Frij Fryslân heeft neergezet. Hoe groot zo'n regio moet zijn, hangt af van de situatie en kan organisch ontwikkeld worden, maar gedacht wordt aan 50 bij 50 of 60 bij 60 kilometer. De schaal van de huidige staten (zoals Nederland, Duitsland, België, etc.) is daarvoor veel te groot.

Geld en voeding

Na de inleiding door Bob de Wit zijn de verschillende thema’s verder besproken. Een van de ‘domeinen’ is betalen/geld. Heel interessant is dat ze in het Westland al een werkend regionaal muntsysteem hebben. Het (ook fysiek geld) wordt de ‘Watermunt’ genoemd. Er doen al tientallen bedrijven mee en het wordt elke week groter. Met de succesvolle introductie van deze regionale munt blijft het geld in de regio, profiteert het MKB van extra omzet en fungeert het voor de consument als VVV-bon die je ook cadeau kunt doen. Het functioneert onafhankelijk van de banken, maar is wel gewoon wettelijk toegestaan. De opzet is goed doordacht, onder meer met behulp van draaiboeken van de ‘Bristol Pound’.

Een ander thema was voeding. Omdat er deelnemers waren uit heel veel regio's in Nederland bleek dat er al een groot aantal initiatieven waren. Kern van het verhaal is dat er weer een directe verbinding komt tussen boer en consument, zodat de tussen- en groothandelsbedrijven (de AH's en Lidl's) uitgeschakeld worden. Dit zorgt voor een hogere marge voor de boer en een eerlijk product voor de consument voor een iets lagere prijs. Goede praktijkvoorbeelden werden uitgewisseld. Zo wordt er momenteel in Zutphen een enquête gehouden onder boeren én consumenten naar belangstelling en draagvlak voor directe aankoop van producten en/of een abonnementssysteem. Onderwerpen die verder aan bod kwamen waren onder meer digitale infrastructuur, wonen, gezondheid en coöperatief/democratisch ondernemen.

Een goed beginpunt is het onderscheid dat gemaakt wordt tussen positieve en negatieve vrijheid. Negatieve vrijheid is kort te omschrijven als ‘vrijheid van iets of iemand’, dus vrijheid van bemoeienis of invloed van buitenaf. Positieve vrijheid is het in staat zijn om je eigen mogelijkheden en vrije wil tot uitdrukking te laten komen en vrij te zijn van interne beperkingen. Beide vormen van vrijheid zijn nodig in elke vrije en beschaafde samenleving. 

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Met vrijheid komt eigenlijk al meteen verantwoordelijkheid om de hoek kijken. Vooral de definitie van positieve vrijheid impliceert dat als je in staat bent om je eigen vrije wil en mogelijkheden tot uitdrukking te laten komen, dat met verantwoordelijkheid gepaard gaat. Met andere woorden, om verantwoordelijkheid voor je eigen leven te nemen. 

Daarnaast is een mens ten diepste een sociaal wezen. Wij zijn gebouwd om met andere mensen samen te leven. Vrijheid kan dus nooit tot een soort hyperindividualisme leiden waarin iemand doet wat hem goed lijkt, ongeacht de consequenties voor anderen.  De zogenaamde ‘Gouden Leefregel’ of ‘Golden Rule’ komt in alle culturen van de wereld voor en luidt: behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden. 

De verantwoordelijkheid die met vrijheid gepaard gaat kent dus twee aspecten: ten opzichte van jezelf, door de verantwoordelijkheid voor het leiden van het eigen leven in vrijheid te nemen, en ten aanzien van je medemens, door je verantwoordelijk te gedragen en andere mensen geen schade te berokkenen. 

Een beetje geschiedenis

Het is goed om ook even naar de geschiedenis van vrijheid te kijken, zowel naar de etymologie van het woord als naar de geschiedenis van het begrip en hoe vrij of onvrij mensen in het verleden waren. 

Etymologisch hangen de woorden ‘vrij’, ‘vrijen’, ‘vriend’ en ‘vrede’ met elkaar samen. Het grondwoord is ‘vrij’, waarvan de andere woorden afleidingen zijn. Het woord ‘vrij’ betekent oorspronkelijk zoveel als ‘eigen, geliefd’, en werd gebruikt om familie en vrije stamgenoten aan te duiden. Deze mensen waren dus vrij. ‘Vrijen’ betekende oorspronkelijk ‘elkaar liefhebben’ (zonder de sexuele connotatie), en ‘vriend’ was iemand die je liefhad, en dat kon ook je familielid zijn. In sommige oudere Germaanse talen betekent ‘vriend’ expliciet ‘verwant, familielid’. Het woord ‘vrede’ ten slotte betekende oorspronkelijk ‘vredelievendheid, rust, vreugde, welzijn’. 

Als we kijken ten eerste naar de geschiedenis van vrijheid als fenomeen, dan zien we dat vooral in primitieve samenlevingen de meeste mensen vrij waren. Hoe ingewikkelder de samenlevingsvorm, hoe sneller er onvrijheid ontstond, hetzij door oorlogsvoering en geweld, als gevangenen tot slaaf werden gemaakt, hetzij door schuldslavernij, als iemand zodanig in de schulden was geraakt dat hij geen andere keuze had dan zichzelf en/of zijn familie te verkopen. Het eerste opgetekende woord voor vrijheid, namelijk in de Sumerische teksten, is amargi en betekent letterlijk ‘teruggaan naar de moeder’: dat is immers wat een schuldslaaf mocht als hij vrijgelaten was. 

In vroeger tijden, bijvoorbeeld in de Europese middeleeuwen, waren standen bovendien erfelijk: iemand die als kind van een slaaf geboren was, was zelf ook slaaf. Hetzelfde gold voor de stand van de horigen of lijfeigenen, die op het landgoed van een heer moesten werken en wonen. Het oude gezegde ‘Stadslucht maakt vrij’ was een tijdlang erg actueel. Als het iemand namelijk lukte om naar een stad te vluchten en daar een jaar en een dag te verblijven, was hij volgens het gewoonterecht vrij. 

Friese Vrijheid en Vrije Friezen

De Friezen namen in de middeleeuwen in dat opzicht een uitzonderingspositie in. Zij waren namelijk in staat geweest om het gezag van de Karolingische koningen en later van hun opvolgers, de keizers van het Heilige Roomse Rijk, op afstand te houden. In de praktijk waren ze vrij. Ze hadden geen landsheer - een graaf - boven zich die hen rechtstreeks bestuurde. Ze bestuurden zichzelf door middel van een jaarlijks roulerend ambt van schout, later grietman geheten, bijgestaan door een college van hulprechters. 

De Friese kuststrook liep oorspronkelijk van het Zwin tussen Vlaanderen en Zeeland tot aan de Weser in Duitsland. In de bloeitijd echter van de zogenaamde Friese Vrijheid (Friese autonomie) bestreek het de huidige provincies Friesland en Groningen en Ostfriesland in Duitsland. Deze gebieden bestonden uit een aaneenschakeling van kleinere autonome gebieden, die soms onderling overlegden. Voor de huidige provincie Friesland waren dat de onderdelen Oostergo en Westergo, die zich later opsplitsten in kleinere districten. 

In al deze gebieden werd het recht en het bestuur geregeld op zogenaamde dingvergaderingen. Het Germaanse woord thing betekent een vergadering van de vrije mannen van een gebied op een gezette tijd. In sommige Scandinavische landen is het woord niet verouderd, maar wordt het nu gebruikt om het parlement aan te duiden, zoals het Deense Folketing, dat dus letterlijk ‘volksding(vergadering)’ betekent. 

De vrije mannen (boeren met eigen land) en de edellieden werden samen Vrije Friezen genoemd. Zij hadden het recht en de plicht om op de dingvergadering te verschijnen en daar een zaak in te brengen. Er was niet of nauwelijks een centrale overheid die actief achter misdaden aanging, dus welke zaken er werden behandeld voor het gerecht was geheel afhankelijk van wat er werd ingebracht door de Vrije Friezen. 

De Friese Vrijheid bracht de Friezen naast autonomie veel welvaart: de grond was vruchtbaar, er werd gehandeld over de Noordzee en de Friezen hoefden hun welvaart niet af te romen om de schatkist van een landsheer te vullen. Nog tot in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was Friesland zeer welvarend: in die laatste periode het rijkste gewest na Holland. Dat veranderde snel met de eenwording van Nederland en de vorming van het koninkrijk: in die periode werd Friesland een marginaal gewest. 

Vrijheid anno 2021

Met deze achtergrondkennis kunnen we kijken naar wat vrijheid tegenwoordig is en betekent. De meeste landen hebben de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend, wat betekent dat iedereen in beginsel vrij geboren wordt en in vrijheid zou mogen leven. 

Maar hoe vrij zijn we werkelijk? Laten we beginnen met positieve vrijheid. Zijn we in staat om onze eigen mogelijkheden en vrije wil tot uitdrukking te laten komen en vrij te zijn van interne beperkingen? Zijn we werkelijk al vrij in onze gedachten en expressie?

Negatieve vrijheid lijkt een voorwaarde voor positieve vrijheid. Pas als we in ons dagelijkse leven geen externe dwang ondervinden kunnen we onze positieve of innerlijke vrijheid ontplooien. Een andere, minder aangename weg is door middel van een crisis: als onze vrijheid zodanig onder druk komt te staan dat we beseffen dat we geen andere keuze hebben dan de vrijheid te pakken. Dit zijn fundamentele vragen, die actueler zijn dan ooit. 

Wat is vrije energie?

Vrije energie betekent - kort gezegd - dat apparaten een over-rendement hebben, wat betekent dat er restenergie overblijft. Het wordt ook wel de ‘co-efficiency of performance’ (COP) genoemd. Stel je stopt 10 eenheden in een apparaat en er komen er 1000 uit, dan is de COP 100. Veel vormen van vrije energie komen van de ‘ether’, de ruimte om ons heen. Van 0-puntsenergie is berekend dat met de energie die in één glas zit al het water uit de oceanen kan worden verdampt. Er is dus in potentie meer dan genoeg energie beschikbaar om voor miljoenen jaren schone energie op te wekken.

Het idee voor ‘Vrije energie’ komt vooral van Nikola Tesla, die rond 1900 leefde. Een man die openstond voor nieuwe ontwikkelingen en de uitvinder was van wisselstroom, röntgen en op afstand bedienbare apparaten. Hij vond ook 'stralingsenergie' uit en bouwde de zogenaamde 'Wardenclyffe Tower', om draadloze informatie over de hele wereld te verzenden. Helaas waren zijn financier (JP Morgan) en de FBI tegen alles wat Tesla deed, omdat ze respectievelijk gevestigde belangen hadden in betaalde elektriciteit en staatscontrole wilden uitoefenen op Tesla.

Voorbeelden

Er zijn voorbeelden uit de hele wereld van gratis energie. Daniel Dingel (een ingenieur uit de Filippijnen) maakte een auto die op drinkwater kon rijden. Met technologie was hij in staat om de frequentie van een watermolecuul zo te behandelen dat het waterstof werd. Het is nooit in massaproductie gebracht. Paramahamsa Tewari uit India wist een machine te maken die 24 uur per dag kon draaien met een COP van 2.6. Ook deze uitvinding is nog niet op grote schaal doorgebroken. Maar er zijn ook andere vormen van vrije energie: magnetische motoren, plasma, watertechnologieën, ethergeneratoren, warmtepompen, kernfusie en zwaartekrachtmotoren.

Blokkades

Overheden, banken en multinationals blokkeren de opkomst van schone, vrije energie. Octrooien worden in beslag genomen en sommige mensen zijn zelfs vermoord. Daarom zoeken uitvinders naar andere manieren dan via de universiteiten en naar mogelijkheden om aan geld te komen. Daarnaast is er ook schaamte, angst en competitie. Volgens Van Asdonk en Boom ‘gaan we als mensheid destructief met onszelf om’. ‘Het is dus tijd voor wetenschap vanuit het hart’, zeiden de beide mannen…

Toekomst

Er zijn momenteel een paar bedrijven die wereldwijd een groot potentieel hebben. Zo bouwt Infinity SAV uit Zuid-Korea magnetische generatoren. Maar er is ook de Kinetic Power Plant (KPP) van Zilverstroom, die 365 dagen per jaar en 24 uur per dag goedkoop schone energie levert. De laatste optie (KPP) kan bijvoorbeeld een dorp van 500 inwoners van stroom voorzien voor € 800.000 (exclusief btw). Dit zou bijvoorbeeld ook een heel goed alternatief kunnen zijn voor dorpen in Groningen, die nu door de gaswinning volledig moeten worden herbouwd… Als energie zo goed als gratis is en schoon is, zijn de mogelijkheden van vervoer oneindig,  kunnen huizen veel goedkoper worden gebouwd, kan veel meer afval worden hergebruikt en ook de landbouw kan veel milieuvriendelijker worden. De productie kan lokaal plaatsvinden en er is een betere balans tussen werk en vrije tijd.

Natuurlijk is er onderzoek gedaan naar die bevolkingsgroepen. Wat doen deze mensen anders dan andere mensen in de wereld en wat kunnen we van hen leren? De formule is samen te vatten in een aantal principes (zie de lijst aan het einde van dit artikel). Het komt hierop neer: regelmatig maar niet intensief bewegen, goed en met mate eten en drinken en goede relaties onderhouden met familie en vrienden.

Kan Fryslân een bloeizone worden?

Aangezien uit onderzoek is gebleken dat de Friezen het gelukkigst van Nederland zijn, heeft de coalitie van de Friese staten de begrippen ‘geluk’ en ‘brede welvaart’ als kern van het nieuwe regeerakkoord voor de periode 2019-2023 genomen.

Het is niet verwonderlijk dat ook het begrip blue zone aan bod komt:

“[...] Hoewel Friezen de  leefbaarheid van hun omgeving hoog waarderen zijn er knelpunten. Veel kinderen doen niet aan sport. De helft van de volwassenen is te zwaar. Eveneens de helft heeft  chronische aandoeningen en de vraag naar huisartsenzorg is de afgelopen jaren met ruim 20% gestegen. Ten slotte bestaat op het platteland ontevredenheid over de kwaliteit van sociale contacten. Wij willen met Fryslân de mogelijkheden verkennen of elementen uit de ‘Blue zone’ aanpak passen bij Fryslân en kunnen helpen om de genoemde knelpunten te verminderen. [...] Onze rol daarbij zien we als partijen bij elkaar brengen en verbinden of een campagne meefinancieren.”

Met andere woorden: hoewel de Friezen gelukkig zijn en ze hun omgeving positief waarderen, zijn er nogal wat problemen met de individuele gezondheid van de Friezen. Zij hebben, net als de inwoners van Nederland en van veel westerse landen, last van chronische en welvaartsziekten.

Een van de meest aansprekende initiatieven is genomen door huisarts Jon Brouwers uit Bakkeveen. Ze kende het fenomeen blue zone en probeerde het vier jaar geleden in haar woonplaats Bakkeveen in de praktijk te brengen. Ze begon mensen bewust te maken van het probleem: dat hun levensstijl effect had op hun welzijn en gezondheid.

Door een gelukkig toeval en krachtenbundeling ontstonden in Bakkeveen allerlei initiatieven - samen wandelen, eten koken, een tuin onderhouden - die allemaal in lijn waren met de blue zone-filosofie (zie de link naar de documentaire van Omrop Fryslan DOK). De eerste resultaten in Bakkeveen zien er goed uit. Mensen voelen zich beter. Brouwers ziet dat ze minder mensen met klachten in de praktijk krijgt. Ook worden mensen op speciale dagen gemeten en gewogen, en dit laat zien dat de algehele gezondheid vooruitgaat. Een paar mensen zijn van hun diabetes afgekomen door beter te eten en af ​​te vallen.

Bloeizone Fryslân

Met het oog op het bestuursakkoord heeft de provincie Fryslân in samenwerking met het ‘Healthy Ageing Network Noord-Nederland’  maatregelen in gang gezet om de blue zone-aanpak voor Fryslân te ontwikkelen. Daar zijn de term en aanpak Bloeizone uitgekomen. De zes principes die hieraan gekoppeld zijn, lijken sterk op die van de blue zones: actief burgerschap, gezonde omgeving, actieve ontspanning, gezonde mobiliteit, gezond leven en gezond eten.

Onder de paraplu van het platform 'Doe je mee' van zorgverzekeraar De Friesland wordt nu op vijf plekken gewerkt aan het realiseren van een bloeizone: naast Bakkeveen zijn dat Leeuwarden, Heeg, Eastermar en Sint Nyk.

Kortom, er gebeurt al het nodige in Fryslân om steeds meer Blauwe Zones of Bloeizones te creëren. Maar dat kan veel meer worden. Goed voor jezelf zorgen en de verbinding vinden met de andere mensen om je heen past perfect in de visie van Frij Fryslân.

De formule van de blue zones

1. Move Naturally - Natuurlijk bewegen, de hele dag door (lopen, werken in de tuin)

2. Purpose - Een doel in het leven

3. Down Shift - Manieren om van stress af te komen

4. 80% Rule - Eet per maaltijd tot je 80% vol bent

5. Plant Slant - Een plantaardig dieet

6. Wine @ 5 - Een slokje op zijn tijd

7. Belong - Behoren tot een religieuze of spirituele gemeenschap

8. Loved Ones First - Familie op 1

9. Right Tribe - het goede sociale netwerk

‘We staan nu echt op het punt van de opschaling’, zegt Siebers. ‘Na de start met een kleine testopstelling bij Wetsus in Leeuwarden en een klein testcentrum in Harlingen bij Frisia Zout hebben we nu een echte praktijksituatie tussen Waddenzee en IJsselmeer. Na vele jaren van testen, zowel in het laboratorium als in de praktijk staan we nu aan de vooravond van de bouw van een grote installatie, die overigens ook gewoon op Breezanddijk gebouwd kan worden’.

Aanloop

‘Er is jarenlang getest om tot dit moment van opschaling te komen. Zo moest goed worden bekeken hoe voorkomen kon worden dat er verstoringen zouden ontstaan aan het ecosysteem en de organismen in het IJsselmeer en de Waddenzee. Er is een reeks aan filtratie-technieken aangebracht zodat het systeem goed kon werken. Er zijn allereerst grove roosters toegepast om hout, netten en wieren tegen te houden. Maar denk ook aan maatregelen in de installatie om slib (van kleideeltjes uit de Waddenzee) te voorkomen. De innamesnelheid van water is ook van belang, omdat je anders jonge vissen aantrekt. Er dient zo weinig mogelijk vervuiling op de membramen te komen, zodat de opbrengsten geoptimaliseerd kunnen worden. Er is heel veel overleg geweest met instanties als Rijkswaterstaat en andere overheden. Hiertoe zijn er allerlei onderzoeken verricht naar omgevingseffecten door bijvoorbeeld Deltares en Wageningen Marine Research. Dit heeft onszelf maar ook overheden het vertrouwen gegeven dat de techniek veilig is met verwaarloosbare effecten op natuur, milieu en omgeving’, aldus Siebers.

Qua techniek is de efficiency in de loop der tijd sterk toegenomen. De membramen werken beter en daardoor is sprake van meer gewonnen energie en kan er ook groter en dus goedkoper worden gewerkt. In het verleden is op basis van modellen berekend dat er theoretisch gezien, met 200m3 water per seconde die van het IJsselmeer naar Waddenzee stroomt, voor 500.000 huishoudens elektriciteit kan worden opgewekt. Inmiddels is dit bijgesteld, omdat op basis van onderzoek van NIOZ, Deltares én ervaring is berekend dat maximaal 100m3 per seconde een verantwoorde grens is voor het systeem van de Waddenzee. De hoeveelheid te verwerken water én het zoutgehalte bepaalt welke elektriciteitsproductie mogelijk is.  

Toekomst

Op een kaartje op de website van REDstack ( www.redstack.nl ) en de begeleidende tekst is te zien dat Blue energy in alle werelddelen kansen biedt. Zelfs zoveel, dat met deze vorm van energie-opwekking in de hele wereldbehoefte aan energie van dit moment in theorie kan worden voorzien. Het gaat om honderdduizenden MW. Overal waar rivieren in de zee uitstromen kan dit. REDstack heeft inmiddels vele contacten overal ter wereld en past zijn organisatie hier ook op aan. Inmiddels lopen er meerdere projecten, ook in Europees verband.

Naast Blue Energy is door de know-how en techniek-ontwikkeling nu ook een zusterbedrijf van REDstack ontstaan: Pure Water Group. Dit bedrijf is actief in kennis over het ontzouten van drinkwater. Hier zit ook heel veel potentie, aangezien het hier ook om een wereldwijde behoefte aan drinkwater gaat.

Er zijn nu gesprekken gaande om te komen tot de financiering van de opschaling van de huidige installatie als eerste stap naar een grote Blue Energy centrale op de Afsluitdijk. Hierbij wordt ook nadrukkelijk gekeken naar de provincie Fryslân. Volgens Siebers ‘is Fryslân een waterprovincie bij uitstek en ook veel personeel van ons komt hiervandaan. Blue Energy zou, met een stabiele energie-levering ook een prima aanvulling kunnen zijn voor de energie-mix en voor de Regionale EnergieStrategie van Fryslân. Als het geld er is, kunnen we morgen beginnen’. Maar ook in het zuidwesten van Nederland kan met deze techniek voor ongeveer 1000MW aan schone energie worden geleverd.

Interessant is dat REDstack voornemens is om ’allerliefst in Fryslân’ een ‘stack-fabriek’ te bouwen (stacks bevatten de platen waarlangs het water wordt geleid), wat ook weer voor veel werkgelegenheid kan zorgen. Siebers: ‘Zo kan onze regio in de toekomst voor de hele wereld nog van grote betekenis worden in de omschakeling naar echte schone energie. Zonder dat chemicaliën worden gebruikt en natuur, milieu en landschap worden aangetast’.

Ús Iten

Ús Iten is “de eerste voedselcoöperatie van Friesland: [...] een coöperatieve vereniging van consumenten met als doel om op duurzame wijze voedsel te kopen.”

Het principe werkt als volgt. Voor 30 euro kun je lid worden. Dit geld is bedoeld om de administratiekosten en de kosten van de coöperatie te dekken. Het lidmaatschap opent de mogelijkheid om in te kopen bij de biologische groothandels Udea en De Nieuwe Band, alsmede bij een groot aantal lokale boeren.

Daarnaast lever je als lid een paar uur arbeid. In de meeste gevallen zet je als “marktmeester” spullen klaar op zaterdagochtend op het vaste ophaalpunt in Sibrandabuorren.

Als coöperatie met leden kent Ús Iten een bestuur en diverse werkgroepen, die zich inspannen voor bepaalde aspecten, zoals contacten met producenten, IT en een klussenploeg. In een besloten platformdeel (Mienskip genoemd) kunnen leden met elkaar overleggen en bijvoorbeeld aankopen afstemmen.

Ús Hôf

Ús Iten is voortgekomen uit Ús Hôf  in Sibrandabuorren. Dit geesteskind van Michel Pauluis en Bregje Hamelynck is een permacultuur-tuinderij en zelfoogsttuin waar mensen lid van kunnen worden en op grond van dit lidmaatschap wekelijks de groenten die zij nodig hebben kunnen komen oogsten.

De Streekboer

Tevens is Ús Hôf een samenwerking aangegegaan met het afhaalpunt van De Streekboer in Sneek. Bij De Streekboer zijn meer dan 60 boeren / producenten uit Fryslân en Groningen verbonden. Via de website kunnen consumenten een keuze maken uit de diverse producten die worden aangeboden en deze op donderdag en vrijdag afhalen bij één van de meer dan 30 afhaalpunten in Fryslân en Groningen.

Findfarm

Een ander recent initiatief om boeren en consumenten met elkaar in contact te brengen is Findfarm, een landelijk platform waar inmiddels al meer dan 950 boeren(winkels) aangesloten. Er zijn ongeveer 90 boeren in Friesland aangemeld.

Findfarm werkt volgens een hele simpele formule: elke boer(enwinkel) kan zich  gratis aanmelden. Er is niet geselecteerd op biologische organisaties of anderszins. Bij de beschrijving van de individuele boer(enwinkel) kan de bezoeker lezen om wat voor soort bedrijf het gaat. Een simpele en pragmatische formule dus.

Visie op mens, kind en maatschappij

Aan de namen van de drie scholen valt meteen al op dat alleen het onderdeel “wijs” van de samenstelling “onderwijs” gewaardeerd wordt. Een andere overeenkomst is dat alle drie uitgaan van het natuurlijke leervermogen van de mens. De kinderen krijgen de ruimte om op eigen tempo hun eigen weg te gaan en met elkaar en van elkaar te leren.

De natuur en de directe omgeving worden als leslokaal gezien en ingezet. Bovendien is er sprake van een geïntegreerd lesprogramma. Eén school meldt bijvoorbeeld expliciet dat gym niet apart wordt aangeboden, maar wordt geïntegreerd in de andere lessen. De scholen zijn verder kleinschalig, zodat er voldoende individuele aandacht voor de kinderen is.  

De drie scholen zijn verder van elkaars initiatieven op de hoogte en werken waar mogelijk samen.

Staatsvrij

Libbenewiis, Natuurlijk Wijs en Wadwijs zijn alledrie zogenaamde “B3” of staatsvrije scholen (in oprichting). De term B3 verwijst naar een “school in de zin van artikel 1, onderdeel b, onder 3 van de Leerplichtwet 1969” oftewel “niet bekostigd primair onderwijs”.

De scholen doppen dus financieel hun eigen boontjes en vullen het onderwijsaanbod naar eigen inzicht in. Daarmee zijn ze echter nog steeds niet geheel van overheidsbemoeienis gevrijwaard, want de onderwijsinspectie ziet toe op deze scholen en brengt rapport uit. Er wordt gecontroleerd of het kind op deze school wel kan voldoen aan de wettelijke leerplicht die alle minderjarige kinderen hebben. De vereisten zijn onder andere dat het “onderwijs zodanig ingericht [is] dat leerlingen een ononderbroken ontwikkelproces kunnen doorlopen en is afgestemd op de voortgang in hun ontwikkeling”. Ook moet er een programma worden aangeboden dat de kinderen in acht jaar kunnen doorlopen en dat hen adequaat voorbereidt op het middelbaar onderwijs.

Deze speciale status brengt de nodige uitdagingen met zich mee. Staatsvrije scholen zijn afhankelijk van het schoolgeld dat de ouders inbrengen. Verder wordt er om verschillende redenen op de inzet van de ouders gerekend: uit praktisch oogpunt, maar ook om de kennis en vaardigheden van de ouders te kunnen benutten in de lessen.

Crowdfunding

De scholen zijn nog in oprichting en kunnen alle hulp gebruiken om hun dromen te verwezenlijken. Breng dus gerust een bezoek aan hun websites en draag indien mogelijk bij aan hun crowdfunding.