Enerzjy? Fryslân autonoom

Op it mêd fan enerzjy hat Fryslân in tige rike posysje. Der wurdt folle mear opwekt as ferbrûkt. It perspektyf fan autonoom wurdt op it mêd fan enerzjy blykt dan ek in helbere doelstelling. Yn dizze tiden fan ûnwissichheden en hege enerzjyrekkens is it boppedat in logyske kar. Ut ús fyzje en de hjoeddeistige omstannichheden wei litte wy ús motivearje om in wolfarrende takomst foar en mei de mienskip te realisearjen. 

Mei inoar op paad

Yn febrewaris 2022 sette de temagroep útein. Is it mooglik om Fryslân autonoom te krijen op it mêd fan enerzjy en hoe sjocht dat der dan út? Ek al wie en is der urginsje, der waard en wurdt wurke út fyzje wei, derop fertrouend dat de wei him ôftekenje sil. 

Startend út fragen as: wat is de fraach nei elektrisiteit? Wat eksportearje wy? Wat is de hjoeddeistige tastân fan it net? Hoe sit it mei eigenerskip? Wat betsjut duorsum foar ús? Hokker boarnen binne der? Hokker ynnovaasjes binne ûnderweis? En hokker oplossingen binne der foar buffering fan seizoensskommelingen? Hoe kinne wy it bestjoerlik regelje?

Wy kamen yn kontakt mei krityske en opbouwende eksperts út de sektor dy 't ferskate funksjes besette. Allegearre wiene ree om mei ús “ out of the box ” ferskate oplossingen en rûtes te ferkennen. De eksperts dy 't oanskood hiene in tal saken gemien: passy foar it fraachstik, in soad kennis en ûnderfining en foaral de winsk om it bêste foar de mienskip te realisearjen.

Ynsichten 

Us ferkenningen hawwe laat ta it folgjende ynsjoch.

Algemien 

• Oant 1953 wie Fryslân in enerzjy-eilân, dat betsjut dat Fryslân oant dy tiid selsfoarsjennend wie (de waadeilannen sels oant 1976 ).
• It is bekend dat autoriden in molkko fan de oerheid is. Enerzjy is lykwols in noch folle gruttere melkko. Allinnich al yn it wingewest Fryslân hellet de oerheid alle jierren sawat 350 miljoen euro op oan REB (Reguliere Enerzjy Belesting ).Dêr komt ek de BTW noch by. It netwurkbedriuw Liander draait jierliks in winst fan 200 miljoen euro. Ungefear in tredde hjirfan komt út de beurzen fan de Friezen.
• Benammen troch (fiskale) regeltsjes wurdt in ûngelyk spylfjild kreëarre wêrby 't ynnovaasje en koöperatyf gearwurkjen dreger wurde. Dochs binne der in soad enerzjykoöperaasjes yn Fryslân aktyf. Ien fan de wichtichste pylders hjirûnder is it helpen fan de mienskip: it soargjen dat de omjouwing foar elkenien leefber bliuwt.

Elektrifikaasje en netstabiliteit 

• Wrâldwiid wurdt ynset op elektrysk en smart. Berekkeningen litte sjen dat dizze publikaasje net helber en ekstreem belêstend is foar minske en natuer. De taname yn de fraach nei elektrisiteit, grûnstoffen en arbeid dy 't dat freget liket net beskikber. De kosten sille boppedat foar Fryslân oprinne ta 16 miljard.
• Dizze elektrifikaasje freget in trije - oant fiiffâldige ferswierring fan it elektrisiteitsnet, en wol binnen 10 jier. Der is net genôch mankrêft om dat te realisearjen.
• It hjoeddeiske net foldocht noch prima foar de kommende jierren, mits de publikaasje stabilisearret. Fryslân wekt ommers al folle mear op as dat se ferbrûkt.
• Foar netstabiliteit binne fleksibele enerzjyboarnen needsaaklik lykas op koarte termyn wkk's (waarmtekrachtkeppeling) en op langere termyn sâlt-swietwetter en tijenerzjy.

Gas en biogas 

• De ynwenners fan Fryslân ferbrûke jierliks 3% fan al it gas yn Nederlân, wylst 6% fan al it Nederlânske gas út Fryslân komt (dus twa kear safolle as wy sels ferbrûke). Fryslân hat noch foar njoggen jier gas yn eigen grûn. Dêrneist hat hast elkenien al in gasoansluting. Mei help fan ús eigen fossile Fryske gas kinne wy dêrom tiid keapje om ta net-fossile oplossings te kommen.
• Biogas (fan boeren / rioelwettersuveringen / itenferwurking) is in hiel goede opsje. It gas dat net ferrike is fan bygelyks de boeren stjoerst mei liedingen nei in sintraal punt, dêr 't it opwurke wurdt (‘ upgrading ’) nei ierdgaskwaliteit. Liedingen kinne goedkeap realisearre wurde, want it kin op lege druk. Biogas hat deselde yndeks as ierdgas (of sels wat better ). It CO 2 giet derút. Dan hawwe je gjin keunstdong mear nedich, dat besparret wer gas. In delgong yn it brûken fan keunstdong smyt ek besparring op, de keunstdongyndustry brûkt likefolle gas as 1,4 miljoen húshâldens ferbrûke. De 500.000 melkkij yn Fryslân kinne de 300.000 húshâldens fan Fryslân fan gas foarsjen, dat yn kombinaasje mei in hybride waarmtepomp.
• Njonken biogas binne ek Aquathermie en Geothermie tige nijsgjirrige tapassings foar Fryslân.

Konklúzjes liedend ta in oanpak 

De haadkonklúzje is dat in autonoom Fryslân ek op it mêd fan Enerzjy in helbere kaart is!

Der is lykwols net ien magyske oplossing. Foar elk gebiet, foar elk doarp, foar elke strjitte en sels foar elke einbrûker kin in oare oplossing de bêste wêze. Alle mooglike oplossingen binne nedich én wolkom. Fan hybride waarmtepompen oant geotermy, fan biogas oant sinnestroom en fan gas oant wynenerzjy. Krekt dit ferskaat makket dat in sintrale iensidige oanpak effisjint noch duorsum is en neffens ferwachting tige fertraagjend wurkje soe. 

Dêrom is it better om oan te heakjen op wat der al is. Der binne bygelyks al in soad enerzjykoöperaasjes. Dy kenne har omjouwing, witte wat der spilet, en hawwe de goede kontakten. Al dizze spinnen yn it web liede nei enerzjy autonomy fan harren gebiet en dêrmei nei enerzjy autonomy fan Fryslân as gehiel! Kwa ôfstimming fan al dy enerzjykoöperaasjes wurdt de âlde struktuer fan 30 gritenijen en 11 stêden hersteld. In bestjoerlike struktuer dy 't foar de tiid fan gemeenten opset waard. 

In hiel soad saken draaie om jild. Dat is by enerzjy net oars. Om in earlik spylfjild te kreëarjen is it tige wichtich dat de finansjele opbringsten foar in grut part brûkt wurde kinne foar it oanbelangjende inisjatyf sûnder dat se ferplichte fuortfloeie.

De oanpak 

Lokale produksje 

De âlde bestjoerlike struktuer fan 30 gritenijen en 11 stêden (de âlde gemeentlike yndieling) is geskikt om it doel fan autonomy op it mêd fan enerzjy te realisearjen. Elke gritenij (gemeente) of stêd regelet syn eigen opwek binnen harren eigen enerzjykoöperaasjes. Oanwêzige boarnen en de enerzjyfraach ferskille per gebiet. Sa sil der yn de iene gritenij genôch opwekt wurde troch de al oanwêzige wynmûnen, oanfolle mei biogas ôfkomstich fan boerebedriuwen en wurdt der yn in oare gritenij troch geotermy al yn in grut part fan de enerzjyfraach foarsjoen. De ynwenners fan in gritenij of stêd kenne harren eigen gebiet it bêste en de lokale koöperaasjes ûntsteane út harren eigen inisjatyf wei. 

Frysk Enerzjybedriuw 

In Frysk Enerzjybedriuw (FEB) sa 't wy dy foar eagen hawwe is in koöperaasje dy 't fungearret as ferbinende skeakel tusken de lokale koöperaasjes. Troch it fasilitearjen fan fraach en oanbod tusken de koöperaasjes en ek de bedriuwen yn Fryslân (en der bûten) soarget it Frysk Enerzjybedriuw dat lokale autonomy realisearre wurdt. Opbringsten komme de lokale mienskippen te 'n goede en kinne brûkt wurde foar ynvestearringen yn ûnderhâld, ynnovaasjes en projekten foar de mienskip. Wy wurkje mei technologyen en tapassingen dy 't no al beskikber binne en bringe nije mooglikheden yn dy 't yn harmony binne mei de natuer. It fertsjinmodel sil net liedend wêze. Uteinlik sille wy gebrûk meitsje fan frije enerzjy. We binne net fan de ien op de oare dei "duorsum", dit is in transysje. De wichtichste earste stap dy ’t wy meitsje is nei autonomy en selsfoarsjennendheid.

Beslútfoarming op basis fan kearnwearden 

Autonoom Fryslân is regelearm. It giet om it hieltyd meitsjen fan ôfwagings wêrby 't de lêste ynsichten, ynnovaasjes en ûntwikkelings yn acht naam wurde. Dy ôfwagings wurde boppedat toetst oan de kearnwearden fan Frij Fryslân. Fertaald nei it plan foar enerzjy sjocht dat der sa út: 

Autonoom 

• koöperatyf;
• ûnôfhinklik as regio;
• sizzenskip oer produksje en ôfset;
• it op 'e nij ferdielen fan middels nei de mienskip.

Ynteger 

• ferantwurdlik;
• it hanneljen neffens kearnwearden;
• enerzjy is weardefol en sa wolle wy der ek mei omgean.

Oplossingsrjochte 

• tinken yn “en en” yn stee fan “of of”;
• autonomy kriget prioriteit yn de transysje nei duorsum;
• as it net kin sa ’t it moat, dan moat it mar sa ’t it kin;
• tapasse fan kwalitatyf goede takomstfêste produkten en oplossingen.

Ferbinend 

• besteande enerzjykoöperaasjes binne ferbûn oan harren gritenij of stêd;
• Gritenij en stêden binne ferbûn yn Autonoom Frij Fryslân;

autonoom Frij Fryslân is ferbûn mei de wrâld, mar der net ôfhinklik fan; 

• oanheakje op en brûke fan wat der al is.

Holistysk 

• bewust fan de impact op ekosystemen;
• it bewustwêzen dat mem ierde foar ús soarget, sadat wy de enerzjy brûke kinne;
• hieltyd ôfwage: wat foeget it ta foar ús mienskip?

Nije faze 

Folgjende stappen 

As temagroep geane wy in nije faze yn. De faze fan it DWAAN. De rol fan de temagroep is oan de iene kant it oanjeien en fasilitearjen fan lokale enerzjykoöperaasjes yn harren oprjochting en it aktyf ferbinen fan nije en besteande enerzjykoöperaasjes. Oan de oare kant it yngong sette fan it oprjochtsjen fan it Frysk Enerzjybedriuw.

Kontakt mei lokale koöperaasjes 

Graach wolle wy yn kontakt komme mei bestjoerders fan lokale enerzjykoöperaasjes dy 't iepenstean foar in petear oer hoe 't wy in (energetysk) autonoom Fryslân foar eagen hawwe, wat ús rol dêryn is en wat de rol fan de lokale enerzjykoöperaasjes dêryn is. Wichtich útgongspunt dêrby is dat de mienskip folle sterker wurdt. Graach sjogge wy dyn mail temjitte by energie@frij.frl. 

Socht: bestjoerders Frysk Enerzjybedriuw 

Bist in bouwer? Fynst enerzjy nijsgjirrich? Hast sels in soad enerzjy? Wolst écht in statement meitsje foar de Fryske mienskip en wat unyks dwaan? Eat dat noch nea fertoand is? Krijst der enerzjy fan om saken út te sykjen, om ideeën en minsken oan elkoar te ferbinen en om kreatyf en probleemoplossend te wurkjen? Om tsjin de bewende paden yn te wurkjen, wittend dat je dit dogge mei de rêchstipe fan hûnderttûzenen Friezen? Wurd dan mei-oprjochter en mei-bestjoerder fan in 100% Frysk Enerzjybedriuw. Je binne dan mei-bestjoerder en mei-oprjochter fan in koöperaasje dy 't enerzjy ynkeapet fan Friezen en ferkeapet oan Friezen. Je ferbine je oan de fyzje fan ús temagroep en oan dy fan Frij Fryslân. Yn de opstartfaze sil it nei ferwachting dy mei dyn mei-bestjoerders in fikse tiidsynvestearring freegje en net folle jild opsmite. It is ûnbetelle. As it Frysk Enerzjybedriuw ien kear draait, is der foar de bestjoerders en meiwurkers in goed ynkommen út te heljen. Do hast dan ek in betelle stêf ta dyn beskikking. Prate boppesteande dy oan of kenst minsken dy 't hjir knipt foar binne? Help Frij Fryslân en nim foar 15 novimber kontakt mei ús op via energie@frij.frl. 

Socht: aspirant-leden Frysk Enerzjybedriuw 

Fynsto ek dat jild dat troch de Friezen foar enerzjy útjûn wurdt by de Friezen bliuwe moat? Fynsto ek dat it bespotlik is dat enerzjy sa djoer is? Fynsto ek dat hjoeddeiske enerzjybelestingen en wetjouwing totaal net bydrage oan ferduorsumjen? Fynsto ek dat baas yn eigen buert belangryk is? Fynsto ek dat de opwekking, it eigendom en de beskikking oer enerzjy koöperatyf regele wêze moat en net yn hannen wêze moat fan oerheden en bûtenlânske oandielhâlders? Jou dan ús takomstige bestjoerders fan it Frysk Enerzjybedriuw in grouwe mentale stipe yn de rêch troch oan te jaan datst ynteressearre bist om meidertiid lid te wurden fan it Frysk Enerzjybedriuw! Je hoege allinnich mar in mail te stjoeren nei energie@frij.frl mei yn it ûnderwerp de tekst: Ik bin ynteressearre yn in takomstich lidmaatskip fan it Frysk Energy Bedriuw.