Frij Fryslân

Boer en samenleving op een tweesprong

In dit tweede artikel over het thema Landbouw & Voedsel focussen we op twee zaken: hoe het reguliere agrarische model vastloopt in Nederland en hoe dat gezien kan worden als een symptoom van iets veel groters, namelijk de keuze tussen de synthetische of de natuurlijke weg.

De fundamentele keuze tussen synthetisch en natuurlijk

Sommige wetenschappers en beleidsmakers denken dat we als een tovenaarsleerling kunnen sleutelen aan mens en natuur. We hebben het dan over zaken als genetische modificatie, AI en transhumanisme. Bij deze denkwijze hoort een reductionistisch, gesloten-systeemdenken, dat altijd tot beperking en schaarste leidt.

We worden met andere woorden uitgedaagd om onze menselijkheid en verbinding met de natuur terug te vinden en zo terug te komen bij een samenleving op basis van de organische werkelijkheid. Doen we dit niet, dan blijven we als samenleving vastzitten in een destructieve werkwijze, waarbij altijd schaarste zal optreden. We zullen hier in toekomstige artikelen nog op terugkomen. In dit artikel beperken we ons zo veel mogelijk tot landbouw, voedsel en de bodem.

Biologische en regeneratieve landbouw

Het groeiende bewustzijn dat het anders moet en kan heeft de afgelopen decennia al gezorgd voor een omschakeling bij een deel van de bevolking. Ook sommige boeren zijn anders gaan werken dan ‘standaard’ voorgeschreven wordt door de mondiale industrie en de banken (lees: de reguliere landbouw). Een biologische boerderij werkt bijvoorbeeld zo veel mogelijk zonder schadelijke gifstoffen.

Regeneratieve landbouw gaat nog verder. Het is een manier van landbouw bedrijven die voedselproductie combineert met natuurherstel. Ook anderen komen met initiatieven, zoals mensen die gezamenlijk moestuinen starten of in een coöperatieve vorm een boerderij runnen. In Frij Fryslân ontwikkelen we dit soort zaken ook .

Het systeem loopt vast

Regeneratieve landbouw gaat over herstel en dat is niet voor niets erg belangrijk. Het reguliere, gemechaniseerde systeem loopt dood. Het verschraalt de bodem en vermindert de biodiversiteit. Dit heeft allerlei negatieve gevolgen voor mens en natuur die we nog niet eens helemaal kunnen overzien. Er wordt gezegd dat we nog slechts enkele decennia hebben voordat de bodem definitief uitgeput is.

De oplossingen die door overheden - ingegeven door de technologie van de grootindustrie - geopperd en geïmplementeerd worden via o.a. boeren, zullen dit grotendeels nog verergeren. Deze oplossingen gaan meestal ook weer in de richting van reduceren (denk aan stikstof en fosfaat) en industrieel bewerken, waardoor voedingsstoffen en energie uit voedsel verloren gaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kweekvlees en geprinte ‘groenten’. De eerste proeven hiermee worden in Nederland al gedaan bij verzorgingstehuizen. De eerste verboden (voor kweekvlees) zijn inmiddels ook al uitgevaardigd, onder andere in enkele staten van Amerika.

Alle boeren zitten klem

Sommige boeren willen anders, maar lopen vast. Ze hebben maar weinig bewegingsruimte. Banken zitten hun op de nek en dwingen grote investeringen - en dus schulden - af. Maar ook de overheid maakt het niet gemakkelijk om anders te gaan boeren. De afgelopen decennia is er een ‘beleidstsunami’ ontstaan, die ervoor zorgt dat boeren door telkens nieuwe hoepels moeten springen. En het einde lijkt nog niet in zicht.

In het vorige artikel zagen we dat ruilverkaveling één van de eerste grote onderdelen van het industriële beleid rond landbouw was. Dit werd ingezet in de jaren ‘60. Verder werden in de decennia daarna diverse regels opgesteld die de boeren steeds meer belastten. Zo werden in 1984 in alle landen van de EU melkquota ingevoerd: het recht van een boer om een bepaalde hoeveelheid melk te produceren. In 2015 werden deze afgeschaft en leken boeren te kunnen uitbreiden.

Een jaar later werden ze echter geconfronteerd met de zogenaamde fosfaatrechten; het recht om een bepaalde hoeveelheid mest te mogen produceren. Mest en fosfaat werden als schadelijk voor het milieu gezien. Boeren die net hun veestapel hadden uitgebreid liepen tegen een groot probleem aan.

De afgelopen jaren is er een nieuw probleem ontstaan: stikstof. In 2019 stelde D66 voor om de veestapel in Nederland met 50% te reduceren. Er ontstond, opnieuw in Europees kader, het stikstofbeleid in Nederland, dat samenhangt met het Natura2000-beleid. Een te veel aan stikstof zou leiden tot verzuring en overwoekering in de (vele!) Natura 2000 gebieden die in Nederland waren aangewezen. Het wrange aan dit beleid is dat zelfs kleinschalige bioboeren als piekbelaster kunnen worden aangemerkt.

‘Gelukkig’ heeft de overheid een oplossing, namelijk het uitkopen van boeren. De vrijgekomen grond krijgt dan een andere bestemming en is niet meer beschikbaar voor de landbouw. Het is echter maar zeer de vraag of we in Nederland die landbouwgrond wel kunnen missen. Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat we alle grond hard nodig hebben: “In totaal heeft Nederland 3,59 miljoen hectare voor de voedselconsumptie nodig, terwijl het landbouwareaal slechts 1,82 miljoen hectare bedraagt.” (zie het artikel in Vee en Gewas in de links hieronder). Bezien in dat licht is het zeer opmerkelijk dat de Nederlandse overheid dat areaal nog verder inkrimpt.

Samen werken aan oplossingen

Zoals hiervoor al werd aangegeven, zitten boeren soms klem als het gaat om hun bedrijfsvoering. We zullen dan ook als mensen (‘burgers’) aan de bak moeten om mee te helpen en de overgang in de richting te sturen die wij goed achten. We kunnen investeren in boerenbedrijven die coöperatief zijn, zodat boeren niet afhankelijk zijn van financiering door de bank en zelf voor voedsel zorgen in onze gezamenlijke en individuele tuinen. Met z’n allen kunnen we verantwoordelijkheid nemen, boeren én mensen .

Om de bodem en natuur te helpen herstellen, is het van belang dat we onze aandacht richten op kleinschaligheid, gemengde bedrijven, korte ketens van producent naar afnemer en ondersteunende technieken voor ontwikkeling van biodiversiteit. We hebben in onze mienskip al enkele mooie voorbeelden voorhanden. Denk aan de Graanbroeders, Boer Bart, Gjalt (zie de links). En onze korte keten voor graan is er al: Graanbroeders levert aan bakkerij Bolhuis.

Ook zijn er landelijke initiatieven die een tegenwicht bieden aan de ontwikkelingen die we hierboven beschreven. Lenteland bijvoorbeeld zorgt ervoor dat de landbouwgrond voor hun gemeenschapsboerderijen ook in de toekomst gegarandeerd beschikbaar blijft voor de landbouw. Ze gaan met hun vernieuwend model speculatie op grond tegen.

De keuze is helder

We hebben geen andere keuze dan die voor de natuurlijke weg. Het alternatief, de synthetische weg, loopt dood en zal ervoor zorgen dat mensen honger gaan lijden. Zo niet letterlijk, dan wel door een gebrek aan voedingsstoffen in de producten. De natuur daarentegen levert altijd overvloed. Als we ons daar ten volle van bewust zijn en er naar handelen en leven zullen we daar letterlijk en figuurlijk de vruchten van plukken.